Тимирша Тимиркаев Сейсин ден Мукден наступательный операцийлаште участвоватлен

Тудлан латшым ий веле темын шуктен, вигак сарыш налыныт. Тиде 1943 ийыште лийын. Тудын ачаже, Тимиркай Умурбаев, тунам Ленинградым арален да ик шучко кредалмаште колен.

Самырык салтакын анкетыштыже «ачаже сарыште колен» возалтмым ужмеке, тудым вигак сарын ик эн неле да талын кредалме участкышкыже – Курск дугашке – колтен огытыл, Мўндыр Эрвелыш ужатеныт.

Самырык боецын курсшым тудо шке землякше Апликай Тимиркаев, тудат Шоръял гыч лийын да Тошто Яш гыч Василий Матвеев дене пырля эртен.

– Мыланна, кум еҥлан, ик алюминий паньым пуэныт, – шарнен ойла ту годсо жапым В.М. Матвеев. – Салтак пучымышым ик котелок гыч кочкынна. Присяге деч вара мыйым пулемет ротыш колтеныт, Апликай Тимиркаевым охране ротыш, а Тимирша Тимиркаевым – морской пехотыш.

1945 ий августышто Тимирша Тимиркаев морской десантын составше дене Сейсин операцийыште участвоватла. Сейсин (Чхонджин) Корейыште ола, Япон теҥызыште порт. 23 августышто тиде военно-морской баталий лўмеш 324 орудий гыч 24 артиллерий залп дене салютым пуэныт. Умбакыже – Мукден операцийыште участвоватлымаш да Гирин ден Чанхун провинций-влакым утарымаш.

Мӧҥгышкыжӧ Тимирша илыше пӧртылын. Кеч кужу жап морской пехотышто служитлен да образованийжат тудын начар лийын огыл гынат, теҥгечсе салтак тыглай конюх лийын пашам ышташ тўҥалын. Тудо моткоч чот янлык ден суртвольыкым йӧратен. Но тыныс жапыштат нуно Валкиза ватыж дене кугу подвигым ыштеныт – кандаш икшывым – шым эргым да ик ўдырым – ончен кугемденыт. Чылаштланат сай образованийым пуэныт. Нуным совет еш йўлаште ончен куштеныт. Рвезе-влак Совет армий радамыште служитлымашым ик эн кўкшӧ верыш шынденыт. Ача-ава кугырак эрге-влакын служитлыме часть гыч командир деч Тауштыме серышым налмеке, еш дене куаненыт.

Тимиркаевмытын эн кугу эргышт – Анатолий Забайкальский военный округышто, летный частьыште служитлен. Тунам эше тудо Марий Эл Республикын калык поэтше, Сергей Чавайн ден Олык Ипай лўмеш премий-влакын лауреатше лийын огыл, лач мўндыр Забайкальен ик аэродромыштыжо военный истребитель-влакын «почыштым пўтырен». Вара гына тудо сылнымутышто кугу кўкшытлашке шуын. Тидлан, очыни, армий радамыште лиймат чот полшен. Вет тудын поэзийыштыже армий теме пытартыш верым огыл налын шога. Анатолий Тимиркаев кумло ий утла «Ончыко» журналым вуйлатен, тыгерак марий литератур вияҥмашке изи огыл надырым пыштен. Тудын Артем эргыже Россий финанс академийым тунем лектын да 26 ияш кандидат диссертарцийым арален.

Поэт усталыкым, сылнымут деке йӧратымашым Анатолий Валкиза аваж деч налын. Ялысе поро ўдырамаш, кеч шинчымашыже кугу лийын огыл гынат, тудо моткоч сай каласкален. Шуко калыкмут, калык преданий-влакым пален…

Тимиршан кокымшо эргыже – Виталий. Тудо Винницыште ракетный войскаште служитлен. Ракетный установкын командирже лийын. Старший сержант марте кушкын. Демобилизаций деч вара Казахстаныш каен, тушто ешым чумырен. Совет Ушем шалыанымеке, Виталий ешыж дене Российыш пӧртылнеже лийын. Но казах пошкудыжо-влак тудын деке толыныт да каласеныт: «Виталий, тый чын россиянин улат, туге гынат, мемнан деч ит кай. Тыйым да ешетым нигӧ ок тўкӧ. Ме шкенан мутнам кучена». Тыге тудо Казахстаныште кодеш.

Тимиркаевмытын кумшо эргышт – Юрий. Совет войска-влак группо дене Германийыште (ГСВГ) служитлен. Учебко деч вара Т-62 танкын командирже лиеш. Тунам тиде кугу машина-влакын образецыштым частьлашке колтедылаш гына тўҥалыныт улмаш. «Запад-76» войсковой ученийыште, тыште Варшавский Договор эл-влакын вооруженный вийыштат участвоватленыт, Юрийын командоватлыме танк экипаж моло-влак деч поснак ойыртемалтын. Военный корреспондент Николай Борзунов тудым танк воктене войзен да «Советский воин» журналыште вераҥден (1976 ий, декабрь, 12 №).

Иванланат службышто пиал шыргыжалын. Младший авиаспециалист-влак школышто тудо дальний связь механиклан тунем лектын. Улан-Удеште верланыше авиаполкышто МИ-6 ден Ми-8 вертолет-влакым обслуживатлен. Армий тудым шукылан туныктен. Электроника, радиомеханикыште чыла умылен. Ялыште Иваным чыланат мастер-изобретатель семын паленыт.

Ялысе рвезе-влакым шке ыштыме электрон шагат, сигнализатор, проста холодильный установко-влак дене ӧрыктарен. Вет тунам чыла тиде кугу дефицитыште лийын.

Визымше эргышт – Илья. Тудат Забайкальский военный округышто водитель-механик лийын служитлен. Армий деч вара Илья милицийыште служитлаш тўҥалын. Рядовой милиционер гыч тўҥалын подполковник – уголовный розыск вуйлатыше марте кушкын. Шўдӧ дене осал пашам почын. Ильян ўдыржӧ-влакат тудын кышаж почеш каеныт. Кугырак Снежана ўдыржӧ Россий МВД-ын Смоленск оласе управленийжын ик эн опытан следовательжылан шотлалтеш. Диана Краснокам межрайонный судын судьяжын полышкалышыже улеш, Лиана – Россий МВД-ын Калтаса районысо пӧлкажын ГИБДД-жын инспекторжо. «Мисс полиция Башкортостана-2015» конкурсышто Лиана вич эн тале-влак коклашке пурен.

Шке аваж ден ачажым тыгак Аркадий эргыштат куандарен. Армийыште кок ий служитлыме жапыште ача-аваже ик гана веле огыл частьын командирже деч тауштыме серышым налыныт. Командир Тимирша ден Валкиза Тимиркаевмытлан сай салтакым ончен куштымыштлан кугу таум каласен. Чаманаш веле кодеш, тудын илышыже автокатастрофышто кўрылтын.

Эн изи Сергей эргышт ялыште ача-ава суртышто ила. Изинекак кресаньык пашам ужын кушшо рвезе, кызыт ушкал, имне, шорык-влакым куча.

Шуко икшыван Тимиркаевмыт ешыште келшымаш да икте-весым умылымаш шўлыш озалана. Тыште изирак-влак кугыеҥым пагаленыт, а пытартышышт нунын верч тыршеныт. Нуно порылыкым, тыршымашым, пашам йӧратымашым акленыт да пагаленыт. Авашт нунылан чўчкыдын ойлен: «Икшыве-влак деч нойыман огыл. Изинекак йӧратымаште кушшо йоча веле чын айдеме лийын кушкеш…»