Йӱр уке гын мом ышташ? Молла лияш…

Роман изинек таза капкылан лийын кушко. Школышто тунеммыж годым район таҥасымашлаште эре ончыл верым наледыш. Педучилищым сайын тунем лектын, ялысе кыдалаш школышто историй, марий йылме уроклам, физкультурым намияш тӱҥале. Кеҥежым отпускым налмек, нигушкат канаш ыш кай: ялыштат пеш сай, адакше сурт кокласе сомылымат тӧрлаш кӱлеш.

Роман эр сайын ял воктенысе пӱяште йӱштӧ вӱдеш йӱштылеш. Ял покшелне верланыше кугу пӱяште левыракат, калык тӱҥ шотышто тушко коштеш, а ты пӱяш йоча-влак кас велеш, вӱд леваш тӱҥалмеке гына толыт. Юмыланпуымашын кок могыр коремысе памашыже-влак гыч погынышо вӱд изи эҥерыште каслан гына ырен шуэш. «Йӧра адак вӱдшӧ сер мучко верланыше нӧлпер йымач йоген вола, уке гын ты кукшо ийыште пуяш шудеак парлалнен пыта ыле», – шоналтыш Роман.

Рвезе, йӱштӧ вӱд гыч лектын, эр кече ваштареш шогал гына шуктыш, шола пылышыжлан кылдыр-голдыр йӱк шокташ тӱҥале, тунамак нӧлпер ӱмбалне пурак нӧлталалтмым ужын колтыш. Тыгай шокшо шогымо годым йӱр укелан кӧра йолын кайыше еҥ почешат пурак тӱргалтеш. Шукат ыш эрте, нӧлпер шеҥгеч орваш кычкыме имне дене колхоз бригадир Гера пеш вашкен кудал лекте. Орваш шогалынат, кудалше имньыжым сапкандыраж дене шупшыл-шупшыл колта. Кушко дыр пеш вашка: пурла кидшым нӧлталын, Роман дене саламлалте да ялыш пурен йомо.

Гера – такше эпле рвезе. Лу классым сайын тунем пытарыш гынат, пелке лектын ыш кай, тунемашат ыш пуро. Йоча пагытше пеш ласкан ыш эрте. Тудын ачаже, Романын ачаже семынак «пышташ» йӧрата ыле. Туге гынат, ачаштлан ӱчым шуктышыла, ялыште кок акылан качымарий кушкын шогале. Гера школым тунем гына пытарыш, колхоз бригадир шке декше полышкалышыжлан ӱжӧ. Идалык гыч шошо ага вашеш сулен налме канышыш лекте да олмешыже Герам кодыш, ял калыкат тореш ыш лий. Самырык бригадир шошо агам сайын эртарен колтыш. Тидын нерген газетыште кугу гына статья лекте, шуко колхозникым моктен серышт, фотографийыштымат вераҥдышт…

Ынде Роман тупшо дене кече велыш савырныш. Ик пагыт вӱд ӱмбаке ончен шогылто. Теве эҥер серысе кугырак нӧлпӧ ӱмылжӧ дене пӱям кокыте пайлен. Ӱмылын кок могырыштыжо, вӱд ӱмбалне, кид парня-влакым модыктымо семын коеш– тыге вӱд ӱмбаке кечыйол возеш. Тидыже кужу жаплан огыл – кече палын нӧлталалтеш. Кӱкшакаште шукияш шудым ӱдымӧ пасу саргаяшат тӱҥалын, йӱр укелан ужар тӱс огеш сите. «Йӱр кӱлешак, ӱдымӧ деч вара ик йӧнлӧ йӱрат лийын огыл шол», – шоналтыш Роман. Тыге шонен шогымыж годым шола пылышыжлан адак палыме йӱк солныш. Ынде, садыгак имне орвашке шогалын, Гера ял гыч савырнен толеш. Романым эртен ыш кай, имньыжым вигак тудын ӱмбак виктарыш. Роман ӧрдышкырак тӧршталтен колтыш. «Айда шич, кайышна!» – шоктыш Геран йӱкшӧ, чыла вашке-вашке гына умылтарыш. Тудо йӱр укелан кумалтышым эртараш шонен пыштен улмаш. Чыла шот дене ыштыме: шорыкым налыныт, шылым шолташ пӧръеҥ-влак дене кутырен келшеныт, кугу подым муыныт, ялыште моллалан шотлалтше павай дене ойласен келшеныт, калыкланат увертареныт.

Кумалме кечын калык эрденак чумырген, молла гына мутшым шуктен огыл. Гера туддеке миен коштын улмаш. А моллаже кастене унала толшо родыж дене вашлиймашым сайынак палемденат, кынел кертдыме лийын. Тудын олмеш кӧм-гынат муаш кӱлеш вет.

«Мый ик кумалтыш мутымат ом пале, ончо, шортик дене гына улам вет, тыге мием мо?» – торешланыш Роман. Но Гера тудым садак ойлен сеҥыш. «Мемнан чыла тыште сералтын, тый грамотный еҥ улат, лудын моштет, чияшат муына, теве шке кудаш пуэм…» – мане. Самырык туныктышо, комсомолец улеш гынат, торешланен ыш сеҥе.

Юмыланпуымашыш миен пурышт. Калык вучен ноен. Йоча-влакат шукын толыныт. Туныктышыштым ужмек, ӧрдыжкырак кораҥыч, шеҥгелнырак Роман Петрович толын…» манме йӱкат шоктыш. Писте воктене ӱшыкыштӧ кийыше Юра шылтаренрак каласыш: «Ты чара…, чара могырым молан кондышыч, кушто муыч, тудын верже – школышто!»

Юра эрденак шорык кӱтӱм келге сер йымал олыкыш конден, садлан дыр шаровар йымалан триком чиен, пинчакшымат кудашын огыл. Тудо шижынат ыш шукто, Гера шароваржым шупшын лукто да Романлан шуялтыш. Пинчакшым вара Юра шкеак кудаш пуыш, молыжым Гера ончылгоч ямдылен улмаш. Романын капшылан чыла келшыш.

Самырык туныктышо чылт «моллаш» савырныш. Кумалтыш мутым икмыняр гана шкевуя лудын лекмек, южо ойжым умылен ыш шукто гынат, чоклаш тӱҥале. Калыклан келшыш вет. Шукышт поро мутым каласышт, вара эркын-эркын мӧҥгыш шаланен пытышт.

Ялыште эрлашыжымак еҥ-влак Романым вашлийын, йодышташ тӱҥальыч: «Роман, кунам ынде вара йӱр толеш?» Южыжо игылтынрак каласа: «Петрович кумалмеке, ынде кугу йӱр толеш дыр?» А Роман Петрович шкаланже шке ӱшаныде пелешта: «Кокай, теве кумыштыланак толын шуэш, вучыза».

Йӱр кумыштым ыш вучыкто, эрлашыжымак кас велеш кече шичме могырым шем пыл нӧлталалте, волгенче волгалте, кӱдырчӧ рашкалтыш. Варажым ведра гыч опталме семын кугу йӱр тӱҥале, ик пагыт гыч тудым лыжга йӱр алмаштыш. «Романлан ракмат! Молла лийшашлык…» «Кастене толшо уна мален кая маныт», – малдале южыжо. Чынак, лыжга йӱрет эрлашыжым кечывал деч вара гына чарныш.

А. Байгашев,