Ыш лий тылат каюк, Манюк

Кӱтӱзӧ Йогыр кӱшыл мучаште пасу капка воктеке лишемат, солаж дене эр южым шергылтарен колтыш. Сола йӱк ял калыклан вольыкдам кӱтышкӧ ужаташ жап шуын, ямдылалтса манын шижтарен. А сола йӱкым туге устан луктын кертын, мемнан Пошкырт элыштына кугу таҥасымашым эртарат ыле гын, икымше вер Йогыр кӱсеныште лиеш ыле. Арам огыл, кас кӱтӱ пӧртылмӧ годым, йоча-шамыч почешыже солаж дене южым шергылтараш йодыт. А солаже могай сылне лийын. Тудым шкеак пунен. Кӱтӱм черет дене кӱташ тӱҥалме деч вара, Йогырын солажым райрӱдын музейышкыже налыныт манын ойлат.

Йыванын ватыже Унавий омылан осал лийын. Вольыкым кӱтышкӧ лукташ Йыванын тӱҥ сомылжо лийын. Йыван оралтышке лектат, кум йыр куржын савырныш, пуйто зарядкым ышта лиеш. Вичаштышт Манюк лӱман ушкалышт, кок сӧсна да икмыняр шорык лийыныт.

Уремышт кӱшыл мучаш дек ӱлыл мучашым ушен, Покшел урем маныныт. Покшел урем шеҥгелне изи урем – Изурем маныныт.

Йыван кӱтӱ лишемме йӱкым колят, вича капкажым почо. Манюк почшым кӱшкӧ нӧлтен, вуйдымо пормо гай кудал лектеш, оралте йыр Йыван семын кум йыр кудал савырныш. Йыван умшам карен ончен шога. Кӧн умшаже ок каралт, кунам ушкал эрдене суртоза семын зарядкым ышта.

Манюк озаж ваштареш толын чарныш, ик пагыт ӱмбакыже тӱткын ончыш, а тыйже кӧ тугай улат, мый тыйым икымше гана ужам маншыла ончыш. Йыван Манюкын шоҥан умшажым ужат, капыштыже кутко-шамыч кудалыштмыла чучо. Вашке гына пӧртышкӧ куржын пурышат, ватыжым кынелтен, оралтыште Манюкын койышланмыжым ойлыш. Унавий Манюкым ужат, вигак ушкална орен, ветврачым ӱжын кондаш ойым лукто. Ветврач Кыргорий Изуремыште илен, кужаш ыш вучыкто, толынат шуо. Ушкалым ончале веле, вигак диагнозым шындыш – орен мане, лӱйыкташ кӱлеш. Манюк верыштыже шогенат ок шого, кузе гына огеш койышлане, пуйто наркотикан уколым ыштеныт. Кыргорий ушкал лишке мияш ыш шӱдӧ, пычалан еҥым ӱжын кондаш кӱштыш. Ялыште пычал сонарзе Опанасын веле лийын. Опанас мӱндырнӧ огыл, шке уремыштыштак илен. Унавий тыге эрдене нигунамат куржталын огыл ыле. Таче тудат ГТО нормативым тема очыни. Йыван Манюкшылан ойгырен шога. Шоналташ гын, Манюкышт кугу эҥертыш лийын. Ӱй, шӧр-торык ӱстел ӱмбалне нигунам кӱрылтын огыл. Унавий ден Опанасат толын шуыч, тудын вачыштыже пычал. Опанас ден Кыргорий тыгай сомылыш куанен коштыныт. Паша деч вара ӱстел ӱмбалым кочыш да кочывӱд дене сӧрастареныт. Йыван гын, кочо вӱдлан вуйжымак пӱчкын пыштен. Унавий кочо вӱдым шылтыме ӱнарже лийын. Кушан гына шылташ верештын огыл. Йыванже муын гын, верым вашталташ возын.

Опанас ден Кыргорийым сийлаш шонен Унавий пӧрт гыч чоргатым, шлангым да янда кленчам сумкашке пыштен лектат, вича кӧргыш пурен йомо. Вича кӧргысӧ сӱретым ужат, чыла улмыш, Манюкшо аракам лӧкен улмаш. Пу артана шуҥгалтын, арака бидон ӧрдыжын кия. Унавий вича гыч куржын лектат Манюкшо ончыко миен шогале. Опанас пычалжым ушкал ӱмбак виктарен, лӱяш ямде шога. Унавий Манюкшым амбразурым петыршыла шога, ида лӱйо, Манюкна аракам йӱын, кычкыра. Чыланат вича кӧргыш пурен йомыч. Шинчашт ончылно шаланен кийыше пу артана да шуҥгалт кийыше арака бидон перныш. Йыван бидоным шымлаш пиже. «Ончыза тыште аракажат кодын», – Унавийлан пӧрт гыч иктаж могай атым лукташ шӱдыш. Унавийын чыла ямде, сумкаж гыч янда кленчам да чоргатым лукто. Бидон гыч кум литр лишке аракам йоктарышт. Сӧсна-влакын йӱк-йӱанышт укелан Йыван сӧсна пӧлекмыш пурыш. Тушто сӧсна-влак вытрезвительыште (айныктарыме верыште) кийышыла мален кият.

Йыван чарка-влакым темыш, тостым каласыш: «Унавиемлан кугу тау. Манюкнам утарен кодымыжлан, ушкална эшеат шӧрым шуко кондыжо, мемнам куандарыже». Чаркаштым икте-весышт дене тӱкен, ойлымет шужо манын, чыланат йӱын колтышт. Пӧръеҥ-влак кӱдынь Унавият вараш ыш код. Тыге лийшын йӱдым вичасе пайрем кечываллан пӧртыштӧ шуйныш.

А.Н. Исинбаев, Качмаш марий.