Кӧкыш ялын шочшыжо

Мый тиде статьяште шкемын Ваня паваем нерген возынем. Тудо Кӧкыш ялыште шочын-кушкын. Ачаже Пашбеков Батыр. Иза-шольо Пашбековмыт нерген материалым «Ӱжара» газетыште савыктыме ыле. Нуно чыланат Георгий ырес дене палемдалтыныт.

Тиде статьям возаш мыйым Ильина (Яндуганова) Татьяна Ильинична тарватыш. Тудат Кӧкыш ялыште шочын-кушкын (кызыт тудын сурт олмыштыжо Пайтуллин Андрей пӧртым чоҥен). Татьяна кокай мыланем Ваня павайын фотожым конден кучыктыш. «Ӱдырем, –мане тудо, – Ваня паваетым шарнен иле. Пеш ушан, уста, талантан, поро айдеме ыле. Ваня павает, мыланна изи улмына годым, курчак-влак гыч спектакльым ончыкта ыле. Уло Кӧкыш ял калыкым курчак спектакльже дене куандарен. ӱмыржӧ кӱчык лийын гынат, шкеж нерген поро шарнымашым коден».

Батыров Иван Батырович Эльян педучилищыште марий йылме ден литературым туныктен. Но 1949 ийыште шкенжым шке лӱен пуштын. Тиде официальный версийлан шотлалтеш. Тудлан улыжат коло кум ий веле лийын. Но чынжым гын, тудо шкенжым шке лӱен пуштын огыл, а репрессий саманышке логалын. Ту жапыште эн ончыч ушан еҥ-влакым репрессироватленыт. Ваня павайымат Америка дене кылым куча манын титаклен ойленыт. Эльян педучилищыште туныктымыж годым, тудо радиом поген да «Голос Германии» ден «Голос Америки» передаче-влакым колыштын – тидыже титаклаш амал лийын. Пиалашем, кумдан палыме марий писатель, Тӧлдӧ ялеш шочын-кушшо Алексей Мурзашев мемнан деке унала толын ыле. Тудымат педучилищыште Батыров Иван Батырович туныктен улмаш. Алексей Мурзашевын ойлымыж почеш, Ваня павайын ту жаплан возымо кок романже лийын. Иктыжым мучаш марте возен шуктен лийын огыл улмаш. Почеламут сборникшат лийын. Ваня павай чыла тидым шке студентше, Алексей Мурзашевлан ончыктен. Чаманаш веле кодеш, рукопись-влак кушто улмыштым ме огына пале. Палена, Ваня павайын кугырак Ӱдырась акаже рукопись-влакым ала-кӧлан пуэн колтен.

Кӧкыш ялыште Ваня павайым кызытат шарнен илыше-влак улыт. Ваня Америка дене кылым кучымыжлан лӱялт колен манын шонышо-влакат улыт, очыни. Но ме палена, тудо НКВД кидыш логалаш огыл манын, тыге ыштен. Батыров Иван Алексей Мурзашев почеш, шке йолташыже Батырбаев Тимофейлан серышым возен колтен. Тушто тыгерак возымо лийын: «Тима, срочно приезжай. Только ты меня сможешь спасти». Но Батырбаев имньым муын кертын огыл, сандене Эльяныш каен огыл.

Батыров Иван нерген марий писатель Василий Ижболдин «Марий коммуна» газетыште возен ыле.

Э. Пазугутова.