Окмак Васлий (ойлымаш)

Ой, таче игечыже путырак йӱштӧ лие! Йӱдымат уремыште шылт да шолт шоктыш. Ала пушеҥге шелыште, ала эше иктаж мо?

Васлий кугызай таче йӱдым тыҥге да туҥге пӧрдыл лекте. Омо ыш тол. Кастене кужу жап плиташкыже олтыш гынат, пӧрткӧргӧ вашке йӱкшыш.

Тудо ӱмбаланже шокшын чиен, вуешыже упшымак упшалын возеш. Тыге ынде кунамсек шкетынак илыштеш.

Шоҥго кугызай волгалтмым ятыр жап вучен кийыш, чытен ыш керт, эркын кынеле, тулым чӱктыш, омса воктен кечыше тоштемше пальтожым шоҥале, коҥгамбачын тумышан портышкемжым волтыш, йолешыже чийыш.

«Ай, ракат, путырак сай!» Ала игечыже изыш лывырта?», - мане да коҥга воктеке тольо, тӱньыкым почо. Кастене ямдылен кодымо пужым плита кӧргышкӧ оптыш, чырам шеле, изыш кагазымат пыштыш, шырпым удырале. Кукшо чыра вашке ылыже. Тул кужу йылмыже дене пу моклакам авалтен нале. Плита воктене шокшо лие.

Васлий кугызай изи пӱкенжым шындыш, йывыртен тул ваштареш шинче. Кап-кылже ыраш тӱҥале, уремыштат ятыр волгалте, шоҥгыеҥ веселаҥе.

Чайгоркам мурыктыльо да кужу жап шокшо чайым йӱын шинчыш.

Тудын пенсийже уло, лу тӱжем утла налеш. ӱмыржӧ мучко кӱртньым левыктыме заводышто пашам ыштен.

Ынде кевытыште чыла уло, налметым нал, кочметым коч, оксат гына ситыже. А тудо ситара, эше аныклен кода. Вет колымо нергенат шоныман.

Шочмо ялыштыже шкетын манме гай улеш. Тыгай илышлан кугызай шке титакан. Ыле тудын чыла: олаште кок пӧлеман пачер, машина, мӱндырнат огыл гараж. Икшыве-влакат тудо олаштак иленыт, кум уныка шочын. «Баба, деда» манын курыжталыныт. Икте-весыштын шочмо кечыштым эртареныт. Южгунам йочасадыш уныка-влакым кова ден коча коктын вашлияш миеныт. Могай ямле пагыт ыле! Эх, могай! Тидым ынде Васлий кугызай кызыт веле умыла да йӧратыме Соняжым уэш да уэш шарналта…

Тудо кужу жап качымарий лийын кошто, кумло ийымат вончыш.

- Кунам сӱаным тарватена? – ачаже воштылалын.

- Уныка-влакым ужмо шуэш – ышталын аваже.

- Жап шуэш, чыла лиеш – вашештен Васлий.

Чынак тыге лие. Шошо вӱд коремла дене шорген йогыш да качымарий ышат шиж, кузе пушеҥге ужаргыш, мландӱмбалне пеледыш-влак кояш тӱҥальыч, ломбо ошеме. Уремыште шӱлаш лийдыме тамле пуш шарлыш. Тыге сабантуй пайрем толын шуо. Васлий олаште ила гынат, пайремлан, каныме кече годымат ялышке вашка. Ты ганат тыге лие. Павасола ялышкыже лу уштыш корным ошкылын огыл, куржынак колтыш. Шилов чодырам лекмеке, сабантуй эртарыме верышке шӱм вургыж ончышто. Чумыргышо калыкым ужат, кугун шӱлалтыш, ялже велке пуйто чоҥештен кайыш.

Пӧрт омсаште сура кеча, но Васлий сравочын вержым пала. Вашкен пӧрткӧргыш пурыш, корно деч вара мушкылто, пайрем вургемым чийыш, тывеч-тувеч шӧр ден киндым кочко, сабантуй олыкыш писын ошкыльо.

Мотор олыкышто калык рӱжга. Ик велне – тальян гармонь почеш мурымаш-куштымаш, вес велне таҥасымаш. Тыштак йоча-шамыч йывыртен курыжталыт. Кувавай-влакат олыкеш марий тувырыштым шаралтен веле шинчыныт. Кӧ кечшудым пурыштеш, кӧ кленча гыч пурам подылеш.

Игече шокшо, ямле. Трибуно воктене самырык калык чумырген, йот ял гычат толыныт. Пеледышан шовычым пидын, марий тувырым чийше мотор ӱдыр-влак шуко койыт. Нуно тыш-туш ончыштыт. Шинчаштым мотор каче-влак тӱшкашке виктарат. Кудыжо келша, кудыжо уке. Чиен шоҥалме вургемыштым шымлат, воштылын колтат. Каче-шамычынат шинчашт – мотор ӱдыр-влак велне.

Васлият калык коклаште канде тӱсан, тӱрлымќтувыран йот ӱдырым ужо. Ик гана ончале, вес гана, путырак келшыш. Йыштак шымлаш тӱҥале.

Чу, ӱдыр воктене иктаж каче огеш кой?

Тудо кужаш жап тышке-тушко ончышто.

- Мо кужу шӱян турняла вуетым пӧрдыктылат? – воштылале Виктыр йолташыже. Тудат олаште ила, пеш мӱндырнӧ, Свердловскышто.

- Тый ӱдыр-влакым ончал? – мане Васлий.

- Мыйын, олаште теве тыгай ӱдыр йолташем уло! – манын кугыварняжым ончыктыш Виктыр.

- Ай, тугаяк мо? Сай гын, молан ялышке от кондо? – йодо рвезе.

- Тудо марий огыл, руш ӱдыр. Шкеат палет, мыйын ачам ден авам огыт келше, - шӱлыкын мане йолташыже.

- Молан, рушат – ӱдыр, йӧратет гын, молан шылтет?

- Ачамлан кеч-кӧм конден пурто, но авам! Ой! - манын, кидшым рӱзалтыш Виктыр.

Ты жапыште марий тувырым чийше ӱдыр тӱшка трибуно воктеч, мурышо-куштышо калык велке тарваныш. Васлият нунын почеш ошкыльо. Калык шошо ага деч вара, сабантуй пайремыште кана. Илалше ӱдырамаш, пӧръеҥ-шамычат гармонь почеш мурен-мурен куштат, тавалтат. Теве ӱдыр-влак кандыра пунаш йӱксыла ийын лектыч. Канде тувыран ӱдырат ушныш. Васлий тудын ӱмбак шинча йӱлен онча. Шӱмжӧ лектын вочшашла тӧрштылеш. Тиде жапыште Виктыр йолташыже воктекыже тольо. Чыла информаций манметым ӱдыр нерген ойлыш. Пеледыш гай мотор ӱдырын лӱмжӧ – Соня. Толын тудо Свердловск ола гыч, пошкудо Васола ялышке, коча-коваж деке унала. Кевытыште пашам ышта, коло кум ияш. Марий вургемым чияш йӧрата, марлат пеш сай кутыра.

- Виктыр, тый гений, сыщик улат. Молан заводышто пашам ыштет? Тылат следователь лийман, - йывыртен мане Васлий. – Воктенже рвезе-влак огыт кой?

- Кузе уке, конешне темыныт. Тудо теҥгече веле толын. Васола ялын клубшо тӱкылалтын, так что дерзай друг, не спи – рушла мане Виктыр.

Васлий мом ышташ, кузе ӱдыр воктеке лишемаш ок пале. Теве клуб вуйлатыше, Григорий Александрович кидыш баяным кучыш, сылне вальс сем йоҥгалте. Самырык калык пеш вашке чумыргыш да ужар шудым тошкен, мужырын – мужырын кушташ лектыч. Рвезе иканат вальсым куштен огыл, уло вийжым поген, ӱдыр воктеке тольо.

- Тендам лиеш? – манын кугу копажым шуялтыш. Соня савырнен, Васлий велке ласкан ончале, пуйто тидым веле вучен - «Лиеш» - мане, вожылалын кидшым, рвезын кидыш пыштыш.

- Мотор ӱдыр, кӧ улыда? – рвезе пелештыш.

- Соня, - малдале, шыргыжале.

- А мый, Васлий, - ыштале ӱдыр воктене тошкештше рвезе.

Йол йымалне шудо кужу, сандене сылне сем почеш ни пӧрдын эрташ, ни мо, лӱмжылан тошкештыт. Васлий пӱжалтын лекте, сем кошартымым пыкше вучен шуктыш, ӱдырым кидше гыч кучен, пелкырак ошкыльо. Нуно пеш татун кутыраш тӱҥальыч…

Уремыште пытымеш волгалте. Шокшо чайым йӱмеке, шоҥгыеҥын капше ырыш. Пальтожым ишкышке сакыш, вуйжо гыч упшыжым налын кудалтыш.

Эҥыж варенет шке пашажым шукта. Тудо пакчажым кунамсек огеш ончо. Пакчаемышым пошкудо Миклайын эргыже, Вячик ден Настя шешкыже ончат. Пареҥгымат шындат, пел пакчашкыже шудым ӱдат. Кугызайланат пареҥгым, вареньым ямдылен пуртат. Путырак чечен, самырык калык. Пашам пеш чот ыштат. Ваш-ваш верештыныт, коктынат икгай улыт. Вольыкым шуко ашнат, ужалат, оксашке савырат. Таза-эсен лийышт.

Ой, ынде ял йыр – куралдыме пасу. Шудо – солымедым соло, вольыкым гын, ончыметым ончо, ит йогылане. Кертат гын, шудым ямдылен ужале. Чыла еҥжат тыге огеш керт, аракам йӱыт, перныл коштыт. Южгунам Васлий кугызай, кастене кужу жап лӱдын шинчылтеш. Омсам чот кылален пура, шке семынже шӱведа. Шоҥгыеҥ илышыште пеш кугу эҥгекым ыштыш гынат, Юмыжо тудым изыш перега. Теве пошкудылан поро еҥ-влакым пуэн. Настя тувыр-йолашыжымат мушкеш, малыме вержым эрыкта.

Кеҥежым, кӱпчыкшым, леведышым кудывечышке луктын, кече ваштареш опта. Пӧрт кӧргыжым йӱштӧ вӱд денат йыгалтен кода. Васлий кугызайын южгунам шинчавӱдшак лектеш.

- Ит шорт, кугызай, ит шорт, - манын, самырык ӱдырамаш ласкан вӱчкалта.

Васлий кугызаят нунылан полшаш тырша. Йоча-влакым эскера, корем тӱрыш комбигыштым ваҥаш лектеш да адакат ушыж дене эртыше жапышке пурен кая…

… О-о, кузе лие? А-а, уна ӱдырым йӧратен шындымеке, тудо кузе дыр отпускышкат лекте, Васола ялышке куржталаш тӱҥале. Раиса ден Павыл чот куаненыт. Вет марий ӱдыр, шкенан. Теве Виктыр руш ӱдырым кондынеже, садлан нунын дене кечын вурседылмаш. Чыла сай лие, чыла сай. Васлий кугу сӱан дене ӱдырым нале да Свердловск манме олашке шикшалте. Ава ден ача ялеш шкетынак шинчен кодыч. Нуно эрге ден шешкым кужу жап вучышт, ой кужу! Тугак вучен ышт шукто.

А Васлий кугу заводышто пашам ыштыш. Оньыкува ден оньыкугыза пеш поро лийыч. Соня денат пеш татун илышт, ӱдыр ден эргым йывыртен куштышт, илаш – пачер гыч пачерыш куснышт, уныка-влакат шочыч. Но ик кечын ватыже черланыш. Сулен налме канымашыш сай гына лекте, но мо лие дыр, кенета коленат колтыш. Васлийлан кугу ойго тольо. Сандене изыш подылашат тӱҥале. Эше «Перестройко» манмет илышым пужыш. Арака кевытыште вес ӱдырамашым вашлие. Шинчажлан тудо пеш самырык койо. ӱпшым кудыртен, тӱрвӧ чиялтыме, мыняр ияш улеш, палашат ок лий. Тудын Соняжат чатката, мотор чиен коштын, но тидын йылме керте, йылме. Витне тудлан, Васлий кугызай пеш чот кӱлеш лие.

- Добрый день, молодой человек, - ыштале палыдыме ӱдырамаш.

- Кому добрый, а кому нет, - мане Васлий.

- Че дают? – ок кораҥ.

- Че надо, то и дают, - пелештыш тудат.

- Ну и злюка ты, дедушка.

- Никак нет, ты ошибаешся, бабушка, - мане да Васлий арака кленчам помышышко шуралтыш, савырнен ошкыльо.

Эрлажым, саде ӱдырамашым, кинде кевытыште ужо, сайынрак ончышто. Шинчаже шем шоптыр гай, тудын ӱмбаке тӱткын онча.

- Че уставилась? – пӧръеҥ чытен ыш керт.

- Ниче, - мане да чыган вате гай ӱдырамаш Васлийым кидпӱан гыч нале, урем дене ошкыльыч…

А умбакыже чыла омо кончымыла лие. Кузе Полинам шке пачерышкыже кондыш, кузе пырля илаш тӱҥальыч, кузе икшыве, уныка-влак деч кораҥе, эсогыл сералташ миймыжымат пыкше гына шарна. Чыган гай ӱдырамаш керте, ой, путырак керте! Васлий кугызай кузе урем покшелан шинчен кодо, таче гына умылен шуктен. Адакат тудым Виктыр йолташыже эҥгек деч утарыш. Йӧра ялыште, ачажын да аважын пӧртшӧќ таза шоген. Ик шокшо кеҥеж кечын, Васлий кугызайын кугу сумкашкыже уло-уке тувыр-йолашыжым оптен, Павасола ялышке конден кодыш…

…Уэш тыгыде йӱран, пычкемыш пылан, чара пушеҥган шыже пӧртыльӧ. Арня мучко йӱр йога. Йӱр ден пырля – кочо шинчавӱд.

- Ох, окмакеш кодым, окмакеш, - манын, шоҥго Васлий йӧсын шӱлалтыш…

Эрлажым, Павасола ялыште «Васлий кугызайна колен колтен» шоктыш.

Кевыт воктене, манеш-манешым ойлышо ӱдырамаш-влак ятыр чумыргеныт. Ала тыгыде йӱр тӱҥалмылан чарналтен шогальыч.

- Э- э, Соняже ола шӱгарлаште, Васлийжым тышан тоят мо? – йодо ик вате.

- Тышан улде, конешне тышан, тушко шумеш огыт наҥгае ынде, - мане вес вате.

- Эх, Васлий, Васлий, тынарак окмак лият мо? Илаш ыле икшывет, уныкат-влак дене пырля.

- Икшывышт-влак толыт гын? – азапланат ӱдырамаш-влак.

- Толыт дыр, ачашт вет.

- Тиде ача, мом ыштыл пытарыш?

- Мом ыштен гынат, чыла эртен, тудым шарнаш ок йӧрӧ.

- Колышо еҥым ида вурсо, узьмакыште лийже.

Тиде жапыште йӱр кенет чарныш, йошкар кече ончале. «Илыза, шӱлыза, шокшо кечыйолемлан куаныза. Таче ты тӱняште иледа, эрлажым кӧќ пала?» - маншыла, Павасола ял ӱмбалне веселан шыргыжале.

З. Тимирбаева-Аршаш