«Шочмо ялем – мыйын пӱрымашем», – ойла Надеждин ял гыч Римма Ивановна Пронина

Ме адакат шочмо Надеждин ялыште, уна-шамычым вашлияш йӧратыше Пронина Римма Ивановнан суртыштыжо улына. Шарнымаш, шарнымаш… Ий-влак эртымеке, нуно волгыдырак да волгыдырак лийыт. Кажне вашлиймаш моткоч шерге. Пуйто шукерте огыл гына, йӱр деч вара олыкышто чарайолын куржталынна, Кугече ала 1 май пайремлан ургымо тувырлан йывыртенна. Кандаш классым тунем пытарымеке, ме самырык ӱдыр-влак, фермышке пашашке толынна. Кид дене 15-20 ушкалым лӱшташ кӱлын. Кажне литр шӧрым акленна. Соцтаҥасымаш кӱкшӧ результатым йодын. Паша моткоч неле лийын. Электричество лийын огыл, сандене машина дене лӱштымӧ нерген шоналтынат огыл. Лум ма, йӱр ма, эрдене эрак пашаке ошкылынна. Пашам веселан, кумылын ыштенна. Эх, самырык жап, самырык жап! Чыла паша шуктен кертшаш гай чучын.

Кастене клубыш кином ончаш коштынна. Ял клубым тунам Мартынова Лидия Ивановна вуйлатен. Тыште эре ару, шокшо лийын. Агитаций паша намиялтын. Кужу теле кастене концерт-влакым ямдыленна. Шке шонымо весела такмак-влак ончаш толшо калыклан келшен, поснак бригадир нерген. Доярке-влакын шындыме концертыштым ончаш уло ял гына погынен огыл, тыгак вуйлатыше-влакат ончаш толыныт. Мыскара такмакым мураш муренна, а эрдене пашашке каяш лӱдынна. А бригадир кажне кечын фермышке толын, вет тудо пашаште моткоч кӱлешан объект лийын. Нимом пелештен огыл. Шуко мутланаш йӧратен огыл. Ушкал-влакым, содыки лӱшташ кӱлын. Тунамак пашазе-влак шотышто йодыш пӱсӧ лийын.

Йӧратенна, армийыш ужатенна, сӱаным модынна. Пашам йӧратыше ӱдыр-влакым марлан вашке налыныт. Нунын коклаште Римма Ивановнат лийын. Тудо Пронин Владимирлан марлан лектын. Ешым чумырымеке, Краснохолмский селашке илаш кусненыт. Весела сӱаным модыныт. Икшыве-влак шочыныт: Наташа, Александр. Владимир УБР-те тыршен. Римма – йочасадыште. 28 ий тудо йоча-шамычым вашлийын да ужатен. Пашам йӧратыше, мыскарам умлышо, тудо кажне икшыве дене кылым муын моштен. Магырыше йоча-влакымат лыпландарен моштен. Ача-ава-влак шке йочаштым йочасадыште кодаш лӱдын огытыл, паленыт, вет тыште кажне икшывылан кугу тӱткышым ойырат.

Ий-влак эртеныт. Владимир ден Риммат сулен налме канышыш лектыныт. Яра жапат ятыр лийын. Нуно мӱкшым ончаш лийыныт, тыгак ушкалым налыныт, озанлыкыштым кугемденыт. Шочмо кундемыш пӧртылмӧ нерген шонымашат лектын. Но чыла коден каяш, адакат йӧсӧ лийын. Ту жапыште самырыкышт годым вес кундемыш илаш кайыше шуко землякышт шочмо кундемышкышт пӧртылаш тӱҥалыныт. Вет шочмо кундемыште вӱдшат тамле, емыжшат тутло, а калык гын эн мотор. Шочмо кундемыш уэш пӧртылмӧ нерген Римма Ивановна каҥашым икшывыже-влак деч йодын. Шонымаш тӱрлӧ лийын. «Плюсыжат» да «минусыжат» ятыр лийын. Шудо солымо вер, мӱкшлан чодыра воктенак. Но тыгодым ни кевыт, ни эмлымвер уке. Туге гынат шочмо кундемыш каяш пунчалыныт. Налме пӧртыштым тӧрлатеныт, у мончам, вичам чоҥеныт. Мӱкш семын тыршеныт. Тышке илаш куснымышт нерген ик ганат ӧкынен огытыл. Каныш кечылан да пайремлан икшыве ден уныка-влакым вученыт.

Но пӱрымаш деч от утло улмаш. Римма Ивановнан пелашыже ош тӱня дене чеверласа. Нуно пырля 50 ий наре иленыт. Шкет кодмеке тудо икшывышт-влак деке каен огыл, шкетын илаш тӱҥалын, вет Владимирымат шке ял шӱгарлаште тоеныт. Тудо чӱчкыдын шӱгарлашке коштын. Шӱгарла мӱндырнӧ лийын огыл, тазартыме лагерь ваштареш гына. Кажне гана толмыж годым тудо шучко сӱретым ужын – курым дене шогышо пушеҥге-влак шӱгарышке, памятниклашке шуҥгалт йогат. Ялысе чолга еҥ-влак тиде йодышым ик гана веле огыл решатлаш йодыныт, район газетышкат йодын возеныт. Шке вийышт дене нуно шуҥлатше пушеҥге-влакым кораҥденыт, эрыктеныт. А писке, товар, технике дене толшо лийын огыл. Уке. Родо-шочшыштын шӱгарыштым эрыкташ, конешне, толыныт. Но эрыктеныт да каеныт. Тиде йодышым кораҥдашлан оксам погаш лийыныт. Шукылан тиде ой келшен. Шошылан оксам поген шуктеныт. Римма Ивановна кӧн техникыже уло, нунын деке каен. Тушто технике деч посна нимом ышташ. Ончыч шошым эрыкташ тӱҥалына манын ӱшандареныт, вара кеҥежлан коденыт. А кеҥежым гын, то шыҥа, то пудий. Тыге шыжат шуын. Кӧ тиде пашам шукташ мутым пуэн, тудым мӧҥгеш налын, амалже – паша шуко. Да эше техникым шӱгарлаш пурташ ок лий. Шуҥгалтше пушеҥгым эркын пӱчкаш да ужашын-ужашын тудым лукташ кӱлын.

Римма Ивановналан малыдыме йӱд ден кече-влак тӱҥалыныт. Куш каяш? Кӧм йодаш? Верысе администраций дечат полышым йодмо. Кидым лупшалме шуын. Тыгай тат-влакат лийыныт. Оксам погаш неле лийын огыл. Тудо оксам мӧҥгеш пӧртылташат шонен. Ик да вес ялыште шӱгарла-влакым эрыктыме да тӱзатыме нерген газетыште чӱчкыдын возаш тӱҥалыныт да телевиденийыштат тидымак ойленыт.

Тазалыкым шотыш налде, тудо подрядчик-влакым кычалмым чарнен огыл. Нуным Римма Ивановна пошкудо ялыште муын. Олег Владимирович Хаматханов паша деч лӱдын огыл. Кеч паша кугыт изи лийын огыл гынат, тудо 2-3 полышкалышым налын да пашалан пижын.

Жапым да кечым палемденыт. Адакат чон верыштыже лийын огыл – игече могай лиеш, рвезе-влак «мӧҥгеш огыт савырен гын». Но тургыжланымаш арам лийын огыл. Рвезе-влак толыныт. Паша тӱҥалын. Йырваш писке да товар йӱк шергылтын. Шуҥгалтше пушеҥге-влакым пӱчкыныт да шӱгарла гыч луктеденыт да орвашке оптеныт. Тиде пашашке ял калыкат ушнен. Ийготышто улшо Н.К. Фарафонов каҥашыже дене полшен. Тудат сулен налме канышыш лекмекыже шочмо кундемышкыже пӧртылшӧ-влак кокла гыч улеш.

ПОЧЕШМУТ:

Надеждиныште чыла лийын: эмлымвер, школ, почто, аптеке, кевыт, ял клуб, лесничестве, мочылам перерабатыватлыше цех, чодырам ямдыленыт.

Ферме лийын. Кугу колхоз кӱтӱ олыкышто коштын. Яра мланде лийын огыл, чыла курал-ӱденыт. Эмлымверыште пошкудо ялла гыч черле еҥ-влак гына эмлалтын огытыл, тыгак вес районла гычат толшо-влак лийыныт. Н.Х. Гафаров нимогай МРТ ден УЗИ деч посна чын диагнозым шынден кертын. Эмлымверыште азам шочыктымо пӧлкат лийыт. Шоҥгырак еҥ-влак моткоч сай ӱдырамаш Галина Владимировнам шарнат. Арамлан огыл, очыни, ту жапыште шочшо шуко ӱдырлан Галина лӱмым пуэныт. Аптеке, тудым А.П. Корнев вуйлатен, чыла фельдшер пункт-влакым обслуживатлен, а ФАП-влак тунам кажне ялыште лийыныт. Почто пӧлка икмыняр яллан икте лийын. Шуко газет ден журнал-влакым серыктеныт.

Икманаш, илашлан чыла йӧнат лийын, но калык икте почеш весе шочмо кундемыштым коден каяш тӱҥалын. Конешне, чыланат сай илышым кычалыныт.

Надеждин ял гыч фронтыш 160 еҥ каен, тушеч 99 мӧҥгӧ пӧртылын.

Ял калык сарыште колышо-влакым шарныме лӱмеш обелискым шогалташ шона. Но тудым шкетын ышташ ок лий. Тыште адакат пырля погынен пашалан рӱж пижман.

В. Гайнцева.