22 июнь – Шарнымаш да ойго кече. Кугу Ачамланде сар тӱҥалын

Шучко туманын мемнан элыш кержалт пурмыжын кокымшо кечыжын Агытан ял гыч 18 рвезе шке кумылын фронтыш каен. Тидын нерген шке заметкыштыже селькор А.И. Илтубаев возен. Нунын кокла гыч шукыштым кок, кум, эсогыл ныл боевой орден дене палемденыт. Ты рвезе-влак киндым ончен куштышо сай пашаеҥ веле огыл, тыгак Ачамландым лӱддымын аралыше лийыныт. Тыге возен Александр Ильич заметкыштыже шкежын кундемжын йолташыже-влак нерген.

Теве тиде фотосӱретыште нунын кокла гыч южиктышт мемнан ӱмбак ончат. Тиде снимокым 1975 ий майыште ыштыме лийын. Шола гыч пурлашке икымше радамыште Исаметов Исангул Исанбаевич шога. Сар деч ончыч Арлан тичмаш огыл школышто директор лийын пашам ыштен, вара Краснокам марпедтехникумым вуйлатен. Сарыште лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан кок Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. «Подвиг народа» сайтыште ме И.И. Исаметовын наградной лаштыкшым муынна. Теве тудын подвигше нерген кузе возымо: 1944 ий августышто Риж велым Латвий ССР-ын Мадонн олаштыже тушманын обороныжым кӱрылмаште кредалмаште участвоватлен. Исаметов шке ротыж дене ик эн ончыч тушманын траншейышкыже пурен, кредалын да 8 немычым пленыш налын.

1944 ий 28 ноябрьыште Латвий ССР Ауце олам утарымаште Исаметов йолташ, тушманын тылышкыже пурен да паникым нӧлталын. Тыге Ауце олам тушман деч утареныт. Тудо боевой задачым шуктымаште кугун полшен. Тыге шке ротыж дене икымше радамыште лиймыж годым, тудо тушманын 10 салтакше ден офицерже-влакым пытарен…»

Сарым старший лейтенант званий дене пытарен. Сар деч вара ВКП (б) Калтаса райкомын пропагандистше лийын, «Коммун корно» озанлыкым вуйлатен.

Матвеев Роман Матвеевич (1914-1977). Сарыште артиллерист лийын, кок Йошкар Шӱдыр орден, III-шо степенян Чап орден дене палемдалтын.

Шуматов Яков Шуматович. Сар тӱҥалтыште командир-влак кӱчык курсым эртен, лейтенант званийым налын, взвод, рота дене командоватлен, Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. А сар деч вара киндым ончен куштышо чапле пашаеҥ лийын.

Валикаев Петрован Валикаевич, медицине службын лейтенантше, Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. Сар деч вара Келтей, Павасола, Кугу Атыган яллаште фельдшер пункт-влакым вуйлатен.

Васильев Андрей Петрович, Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. Сар деч вара Ильич лӱмеш озанлыкыште счетовод лийын пашам ыштен. Тудын сарыште кузе кредалмыж нерген наградной лист ойла. Ты лаштыкым 272 стрелковый полкын штабшын вуйлатышыже, майор подписатлен: «Тушман-влак ваштареш кредалмаште Васильев А.П. йолташ ныл гана сусырген. Шке винтовкыж гыч тудо 4 тушманым пытарен. Траншейым ончен лекме годым эше 8 тушманым муын да пленыш налын, командный пунктыш конден. Правительственный награде – Йошкар Шӱдыр дене палемдаш кӱлеш.

Васюков Василий Иванович. Тудын боевой корныжо да кредалмашыже нерген наградной лаштык гыч пален налаш лиеш: «…Васюков В.И. йолташ 1944 ий 6-9 июньышто шке пашаштыже мастарлыкым ончыктен.

1944 ий 8 июньышто Родни Митрополной ял воктене полк огневой позицийым налын, тушман танк да пехота дене ваштареш толын. Васюков В.И. йолташ начар койын гынат, шке машинаж дене маневрым ыштен «Тигр» танкым да 150 салтак ден офицерым пытараш полшен.

Васюков В.И. йолташым правительственный награде – Йошкар Шӱдыр дене палемдаш кӱлеш.

«Гв. Мл. Техник лейтенант Васюков В.И. 1945 ий 25 февраль гыч 5 март марте кредалмаште лӱддымылыкым ончыктен».

Кредалме пасушто шке машинаж дене моштен маневрым ыштыме дене экипажлан артиллерий батарейым, немыч-влакын огневой точкыш да пулемет пыжаш савырыме пӧртым пытараш йӧным пуэн. Тыге мемнан частьлан ончыко каяш полшен.

Гв. Мл. Техник лейтенант Васюков лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан II-шо степенян Кугу Ачамланде сарын орденже дене палемдалтын.

«Васюков В.И. йолташ 1945 ий 25 апрель гыч механик водитель семын шке пашажым сай палымыжым ончыктен. Кредалмаште тале да решительный лийын. 1945 ий 27 апрельыше кредалмаште кум противотанковый пушкым, Дотым да тушман-влак взводым пытараш полшен.

Васюков лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан I-шо степенян Кугу Ачамланде сарын орденже дене палемдалтын.

Манаев Саляй Манаевич «За отвагу» медаль дене палемдалтын, Курский дугаште, Багратион операцийыште кредалмаште участвоватлен, Рейхстагым штурмоватлен, тудын пырдыжыштыже шке автографшым коден. Саляй Манаевичын наградной лаштыкыштыже тыге возымо: «…Берлин оласе уремлаште кредалмаште ойыртемалтын. 1945 ий 25 апрель гыч 2 май марте йӱдым кредалмаште лӱддымӧ да тале улмыжым ончыктен. Маобит районышто Манаев разведкыште лийын да 4 пулемет точкын верланымыжым пален налын».

Теве тыгай лӱддымӧ да тале лийыныт Агытан мландын эргыже-влак.

Е. Акиева ямдылен.

Фото-влакым редакцийын архивше гыч налме.