Ӱшанле да поро йолташ улыт

Физкультура – йочан кӱкшӧ моральный качествыжым шочыктымаште ик эн кӱлешан да пайдале средствылан шотлалтеш.

Тазалык – айдемын илышыштыже эн кӱлешан компонент. Школышто тунемме годым кажнына физкультура урокыш коштын улына, кӧ дыр уло кумылын, кӧ дыр ӧрканенрак. Людмила Юрьевна Лялина шке илышыжым спорт да физкультура дене Краснохолмский кыдалаш школышто тунеммыж годымак кылдаш шонен. Тудо ик физкультура урокымат коден огыл, тыгак школышто, поселкышто, районышто эртыше чыла таҥасымаште участвоватлаш тыршен. Ачаж ден аваже – туныктышо-влак, ачаже – физкультурым туныктышо, футбол, хоккей, баскетбол, волейбол, мотокросс дене поселкысо бурений конторын самырык еҥ-влак гыч шогышо чумыр командын тренерже лийын. Людмилалан командын тренировкышкыжо кошташ, тӱрлӧ таҥасымаште школын, поселкын чапшым аралаш келшен. 1969 ий 1 сентябрьыште Людмила луымшо классыш у 2 №-ан Краснохолмский кыдалаш школыш тунемаш кая. Тыште йоча-влакат да туныктышо-влакат шукыжо палыме лийыныт.

Аттестатым налмеке, шочмо школыштыжо кодаш шонен пышта. Григорий Дмитриевич Пята, тудын спортышто кӱкшӧ результатлашке шумыжым сай пален, сандене Людмилам тӱҥалтыш класслаште физкультурым туныктышылан налеш. Краснохолмский школ-влакын историйыштышт тыгай икымше гана лийын – школым тунем лекмеке вигак туныктышылан налыныт. Выпускник-влакын фотосӱретыштышт тудым, кеч тудо туныктышо-влак радамыште шоген гынат, выпускнице манын шоненыт. Кок ий гыч тудо Казахстаныш илаш кусна, педагогический тунемме учрежденийым тунем лектеш. Уэш Краснохолмский селашке пӧртылмекыже, шке специальностьшо дене огеш ыште – йочасадыште воспитатель лийын тырша.

1974 ийыште школышко физкультурым туныкташ Геннадий Михайлович Иштуганов толеш.

1976 ийыште, Совет Армий радам гыч служитлен пӧртылмеке, физкультурым туныктышылан Вячеслав Иванович Ибулаевым налыт. Шуко выпускник тиде туныктышын икымше урокшо-влакым шыргыжалын шарналта. Ме физический упражнений-влакым гына ыштен огынал, тыгак уло кумылын кузе Вячеслав Иванович кидыште коштын, вуйышто шоген, турникыште сальтом ыштен, кандыра дене кӱшкӧ писын кӱзен – онченна. Самырык жап! Тудо, мемнан, тунемше-влак ончылно шке авторитетшым кӱзыкташ манан, чыла ышташ тыршен. Вет чынжым гын физкультурым туныктышо чыла ыштен моштышаш. Но тунемше-влак тиддеч поснат физкультура урок-влакым моткоч чот йӧратеныт. Школ шеҥгелне турникым шогалтеныт, тышке кажне перемен сайын рвезе-влак куржталыныт. Нуно нӧлталалаш тунемыныт, жаплан таҥасеныт. Урок деч варат тыште шуко рвезе погынен.

Лач нунын пашам ыштыме жапыште школ районышто эртарыме спорт мероприятийлаште участвоватлаш да ончыл верлам налаш тӱҥалын. Вашке ече базым почыныт. Физкультурым туныктышо-влак Римма Инсафовна Ибрагимова дене пырля кажне ийын тӱрслетым организоватленыт, Шиханыш коштыныт, «Зарнице» модышым эртареныт.

Жап вершыте гына ок шого. Директор, туныктышо, тунемше, тыгак физкультурым туныктышо-влакат вашталтыныт. Тачысе кечылан школышто кӱкшӧ квалификаций категорян кок туныктышо тырша – Виталий Николаевич Миниханов ден Зинфира Дмитриевна Бронникова.

Ончалаш гын, пуйто, физкультурым туныктышын пашаже неле огыл, тушто нимогай педагогичесикй подготовко огеш кӱл. Но чынжым гын, тыште спортым да йоча-влакым гына огыл йӧраташ кӱлеш, тыгак предметым туныктымо профессиональ навыкым сай палыман, тунемше-влакым таза илаш-койышым намиен шогаш таратен моштыман. Кугу педагогика опыт, шке предметым йӧратымылан кӧра нуно тыгай кӱкшӧ да чапле результатлашке шуыт да тунемме процессыште шындыме задаче-влакым шуктен толыт. Мемнан тунемшына-влаклан школышто физкультура ик эн йӧратыме предмет улеш.

Мемнан туныктышына-влакын пашам тыршен ыштымыштлан да шке пашаштышт профессиональ улмыштлан кӧра, мемнан тунемшына-влак физкультура дене муниципаль олимпиадылаште школын чапшым аралат, тыгак волейбол, гимнастике, мини-футбол, лапта дене район ден зона таҥасымашлаште чулымын участвоватлат. Кажне ийын мемнан школын спорт копилкыже у кубок да медаль-влак дене пойдаралтеш да кажне ийын ГТО нормативым шуктышо тунемше-влак шукем толыт.

Тыгак тунемше-влаклан пеҥгыдылыкым, кеч-моланат вуйын шогымашым, коллективизм, порылык шӱлышым кушташлан ОБЖ (охрана безопасности жизнедеятельности) урок полшен шога. Тудым Виталий Никоалевич вӱда. Ончыч гын тиде урок-влакым НВП (начальная военная подготовка) маныныт.

Тыштат лач поро мут дене гына мемнан военрукна-влакым шарналтыме шуэш. Тиде – Владимир Петрович Фалин ден Вячеслав Михайлович Зворыгин. Лач нунылан кӧра тунемше-влакажне ийын «Зарнице» военно-спортивный модмаште участвоватлышыла Шочмо элым аралыме наукым шымленыт, военно-полевой сборлаште участвоватленыт. Кызытат кугырак клкасслаште тунемше-влак «Зарницыште», военно-полевой сборлаште участвоватлат, Башкортостаныште верланыше военный частьышке миен коштыт, оружий дене пайдаланаш тунемыт. Школышто «Братишка» военно-патриотический клубым ыштыме. Тудо военно-патриотический воспитаний шотышто район да республике кӱкшытыштӧ эртарыме мероприятийлаште участвоватла. Кугырак класслаште тунемше-влак кажне ийын «Бессмертный полк», «Пост № 1» акцийлаште участвоватлат, Кугу Отечественный сарын ветеранже-влаклан полышым ончыктат.

Тидыже вет моткоч кӱлешан. Кажне рвезе палышаш, тудын вачыж шеҥгелне ешыже, суртшо, Шочмо элже. Нуным аралаш кӱлеш. Мемнан тунемшына-влак шке туныктышышт деч шукылан тунемыт.

З. Бронникова, М. Никитина, 2 №-ан Краснохолмский КШ.