Сӱан (шочмо калыкемын легендыже)

Сӱан (шочмо калыкемын легендыже) ... Шӧрмычшым, кузе гынат погалтен, рвезе мӧҥгыжӧ ошкылеш. Суртыш пурен шогалеш, а тушто еҥ-влак йӧршын ӧрыныт. «Кушто коштыч? Ынде йомметлан кум ият эртышыс», – ӧрын ойлат. «Кум ий. Мый йолташемын сӱаныштыже коштым. Лач кум кече веле»...

Корем ыҥгай дене шуйналтше арама воктен марий ял верланен лийын. Арама вес велне кумда олык шарлен возын. Ял калык тиде олыкыш вольыкым кондыштарен. Тиде ялыште кок рвезе кушкын. Нуно йоча жап гычак пырля модыныт, икте-весе деке шӱмаҥын шогышо йолташ лийыныт. Кушкын толшо кок йолташ икте-весыштлан товатлыме мутым пуэныт: «Тыйын сӱаныштет мый саусь лиям, а мыйыныште - тый». Кок рвезе, спайле капан, мотор чуриян, тале рвезе лийын кушкын шогалыныт. Ик рвезыже ялысе эн мотор ӱдыр дене сӱаным эртара, йолташыже саусь лиеш. Но илыш шуко йыжыҥан: саусь лийше йолташыже трук колен колта. Неле ойго дене ял калык тиде рвезым пытартыш корныш ужата. А жап эртенак эрта. Ик эр рвезе арама гоч имньжым олыкыш наҥгая. Имньым олыкыш колта, шӧрмычшым кучен, арама деке лишемеш. Трук арама гыч колышо йолташыже лектеш. Саламлалтыт, ӧндалалтыт да кутыраш тӱҥалыт: «Таче мыйын сӱанем, – ойла колышо рвезе. – Тыйым саусьлан налаш тольым». Рвезе арама кӧргыш пурен, шӧрмычым ик пушеҥге укшеш сакен кода да йолташыже почеш ошкылеш. Тыге ик ялыш миен шуыт. Колышо йолташыже рвезылан шке суртшым ончыкта. Суртышко пурат, а тушто сӱанлан чыла ямдылыме: ӱстел сий дене темын, оралтыште имньым кычкен шогалтыме; кучыр, сомылан еҥ-влак шогылтыт. Сӱан орва почеш эше ик имньым кычкыме.

«Ӱдыр ялыштына, пуртымо суртышто улеш. Эше кок арня ончычак конденна», – умылтара колышо рвезе. Чылажымат погыстарен шуктымеке, кок имне дене ӱдырым налаш каят. Пуртымо суртыштат чылажымат ямдылен шуктымо. Ончыл имнеш ӱдыр пӱгӧ йыр сапкрем шовычым пӱтыралеш, кучыр ден качын шуешат шовычым пӱтыралеш. Кокымшо орваш Уеҥын сондыкшым шындат. Саусьлан оҥгыран шӱштӧ солам кучыктат. Кок имньынат пӱгешыже той оҥгырым сакат.

Тыге, кугезе-влакын йӱла почеш, марий сӱан качын суртышкыжо кожгана. Качын суртыштыжо сӱаныш толшо уна-влак погыненыт. Уна-влакым ӱстел йыр портышым шарыман олмо-влакым шындылыт. А кастене сӱан тӱҥалеш. Уеҥ (оръеҥ) пӧлек-влакым шалата. Лывыргыше кап дене сӱан уна-влак шӱвыр да тӱмыр семеш тавалтат тыге рвезе вестӱняште икымше кечым эртара. Эрдене уна-влак Уеҥын олтымо мончаш пурат. Тудынак кӱэштме мелнам кочкыт. А вара уна-влакым суртанын лишыл шочшыжо-влак унаш кондыштарат. Кастене сӱаныш толшо уна-влакын сийыштым кочкыт, йӱыт.

Тыге рвезе кокымшо кечым эртара.

Кумшо унам ужатымаш дене тӱҥалеш. Ракматлыме мут-влак, тауштен мурымаш, ончыкыжымат пырля илаш ойлымо мут-влак вӱдла йогат. А касвелеш почмарийым ужатен наҥгаят. Тыге рвезе кумшо кечым эртара. Сӱан пытымеке, рвезе вестӱнясе йолташыжлан ойла: «Мыланем мӧҥгӧ каяш жап. Очыни, мыйым йомдаренытат». «Йӧра. Тыйым ужатен колтем», – ойла йолташыже. Коктын урем дене ошкылыт, ял мучашке лектыт. Рвезе шижынат ок шукто – арама тӱрыш лектынат шогалеш. Савырнен ончалеш, а йолташыже укат. Ончалеш: шӱйыштыжӧ саусь шовычо олмеш умыла вондо ярымалт кеча. Умыла вондым налын шуа да шӧрмычшылан ошкылеш. Рвезе шӧрмычшыланат ӧрын: шӧрмычын кылжат шӱын да шӧрмыч кӱртньыжат тотыген пытен. Шӧрмычшым, кузе гынат погалтен, рвезе мӧҥгыжӧ ошкылеш. Суртыш пурен шогалеш, а тушто еҥ-влак йӧршын ӧрыныт. «Кушто коштыч? Ынде йомметлан кум ият эртышыс», – ӧрын ойлат. «Кум ий. Мый йолташемын сӱаныштыже коштым. Лач кум кече веле», – рвезе ойла.

Тыге шочмо калыкем вес тӱняште жапын вес емын эртымыжым пален налын. Мемнан дене ик талук жап нунын дене ик кечым веле шога улмаш. Садланак лийын, колышо тукымна-влакым талуклан кок гана веле (Кугече да Семык) мончаш пуртен, тӱрлӧ сий дене пукшен, сортам чӱктен, пайремлен колта.

А. Окмакин.

©1932 - 2024, Общественно- политическая газета Калтасинского района, учреждена Агенством по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан и ГУП РБ Издательский Дом "Республика Башкортостан"

Свидетельство о регистрации ПИ №ТУ02-01404 от 18 августа 2015 года. Главный редактор Акиев Виталий Аксяевич

Телефон

8(34779) 4-12-50

Электрон почто

[email protected]

Адрес

РБ, Калтасинский район, с.Калтасы, улица Пионерская, 7

Рекламе пӧлка

8(34779) 4-12-22

Редакций

8(34779) 4-12-44

Приемный

Пырля ыштымаш

8(34779) 4-11-95

Кадр пӧлка

8(34779) 4-12-22