Марий Золушка (шочмо калыкемын йомакыш савырныше чын историйже)

Эше ожнак ик ешыште тыгай тулык ӱдыр илен. Манда ваваже тудым эреак орландарен ашнен: шуко сомылым ыштыктен, шӱкшӧ вургем дене кондыштарен, чарныде шӱрдылын, вурсен, кочкашыжат чаманен. А варарак эре тиде ӱдыр деч утлымо нерген шонкалаш тӱҥалын. «Теле йӱштӧ жапыште, ондален, курык вуйыш намиен кодаш гын, тушан кылмен кола», – тыге манда ава семынже шонкала. Тиде ойым манда ава келшышылан шотла да кузерак тудым шуктымо нерген шонкалаш пижеш. Ик кечын, касвелеш, манда ава имньым кычка, ӱдырым тереш шында да курык велыш кудалыт. «Тый ынде кугем толшо ӱдыр улат, марлан лекташат жап шуын. Тӧвӧ саде курык вуйышто йӱд мучко «Таче курык вуйышто, эрла марий помышто» мутым кычкырен шинчет гын, эрдене тыйым пеш мотор марий налаш толеш», – манын ава ӱдырлан ойла. Манда ава ӱдырым курык вуеш шынден кода.

«Эр марте садиктак кылмен кола да капшым ир янлык-влак кочкын пытарат», – манда ава шонкала. А ӱдыр курык вуйышто шинча да эре «Таче курык вуйышто, эрла марий помышто» мутым кычкыра. Тиде курык йымалсе корем воктене марий ял верланен лийын. Тиде ялыште пеш мотор, пеш тале рвезе илен. Тиде рвезе сонар гыч пӧртылын. Кыдалныже кок ур кеча, ваче гоч мераҥым сакен. Саде курык шӧр дене ошкылшыжла, трук курык вуйышто айдеме йӱкым колеш. «Могай томаша? Кас рӱмбалгат лишемеш, а курык вуйышто айдеме-влак ала-могай сомылым шуктат», – резе ӧреш. Ечым курык вуйышкыла савыра. Курык вуйышко кӱзен шуэшат, эшеат чот ӧреш. Курык вуйышто рвезе гына ӱдыр шинча, чарныде «Таче курык вуйышто, эрла марий помышто» мутым кычкыра. Рвезе ӱдыр деке лишемеш. Ӱдыр, вожылынрак, ӱлкыла ончалеш. Рвезе кужу шем шинчапунжым ужын шукта. Ӱдыр шинчажым туран рвезе ӱмбаке виктара. ӱдырын шоптыр гае шем шинчаже рвезым когартенак шында. Рвезе ӱдыр деч йодеш: «Молан тыште шинчет?» «Манда авам конден кодыш», – ӱдыр мутым лукто. Рвезе ӱдырын оваренрак шогышо ал тӱрвыжым ужын шуктышат, шӱм воктенже шокшын чучо. А торанрак шогышо кок шинчаже ӱдырын шӱргывылышыжым тичмаш тылзылан койыктат. Рвезе йӧршын аҥыргыш. «Айда, корныш лектына. Ял тораштак огыл. Тышан тый кылмен колет», – рвезе ӱдырлан шӱдыш. Тыге рвезе ӱдырым суртышкыжо конден шуктыш. Ӱдыр ӱмбал вургемжым кудаше, капшым ырыктыш, коҥга деке лишеме. Рвезе ӱдырым пешат мотор, пешат спайле кап-кылжым ужын шуктыш. ӱдыр рвезын суртышто илаш тӱҥале. Чыла сомылланат тунем шуктышо ӱдыр сурт сомылкам пеш устан намия. Вӱдым конда гын, ведра гыч ик чӱчалтышат ок вел, эсогыл, огешат ловыкталт. Рвезын аваже ӱдырлан ош шорык межым пуыш: «Чулкиет уке. Шӱдырӧ да пид чулкийым». Ӱдыр шӱртым туге тӧр шӱдырен, кузе моло ӱдыр огешат керт. Кӱжгытшат тӧр, пӱтыралтмыжат лач гына. А пидме чулкийже туге шыма улеш! Рвезын аваже ӱдырым пеш келыштарыш. А рвезе ӱдырлан чапле йыдалым тодын пуыш. Рвезын аваже ӱдырлан шем межым пуртен пуыш. «Шӱдырӧ да йыдалетлан шем меж керемым пуно», – каласыш рвезын аваже.

Ӱдыр чыла тиде сомылым пеш мастарын шуктыш. А рвезе сонарыш коштмо сомылышто погымо коваште-влакым купеч деке наҥгайыш.

Парым оксаже дене пазар гыч ӱдырлан шаль солыкым налын тольо. Рвезын аваже ончылгоч куэн ямдылыме вынер гыч ош ыштырым пӱчкын пуыш. Ик кече рвезын аваже каласыш: «Ачат деке коштын толза». ӱдырлан рвезын аваже шканже иземаш тӱҥалше чапле мыжерым, саҥгаш сакыме да логар йымалан сакыме мотор теҥге аршаш-влакшым пуыш. ӱдыр чыла тидым чиен шогалят, паяр ватыла веле коеш.

Извате окнаш ончалеш да ужеш: нунын деке ала-могай уна пура. «Паяр-влакак огыл гын, – манда ава семынже шоналтыш. – Пеш мотор унас». ӱдыр дене рвезе пӧртышкӧ пурат. «Ачай мый толам. Ӱдырет», – ӱдыр пелешта. Манда ава пеш чот ӧрын. Тудо ӱдырын «чашт» ошо ыштыржымат, чулкижымат, шаль солыкшымат ужын шуктыш. А пӧрт кӧргыштӧ мотор, спайле капан, кӱжгӧ кид-йолан, пӱркыт кайыкын гай шинча ончылтышан рвезе шогылтеш. Тыгай рвезын кидыштыже нур пашат умен толеш, сонар сомылат лектышан лиеш, сурт-пече сомылат вийнен шога. Чот ӧрмӧ дене манда ава чытыраш веле тӱҥалеш: самоварыш вӱдым темыше шукыжым ӧрдышкӧ оптал шында; нӧлталалт шогышо кӱвар оҥаш шӱртнен, пырт шуҥгалт возеш.

Ӱдыр ден рвезе мӧҥгӧ каяш тарванат. Ужаташ лекше манда ава ала-мом пелештынеже ыле, но йылмыжын ӧрдыжшым «норт» пурлын шындыш.

Кидпаша дене чумырген шинчыше кокай-влак тиде историйым чынлан шотлен ойленыт. Мыят тидым колышт шинченам да чын лиймылан шотленам.

А. Окмакин