Каласет – чер деч утлет

Кажне чер айдемын психологийже дене чак кылдалтын. Тыгеат лийын кертеш: уда шонымаш ден кумыл сай энергетикылан корным петырат, да тидлан кӧра иктаж чер вийым налеш. Иктаж-мо корштымо годым вигак эмым йӱаш ида вашке, вет тудо чылаж годымак огеш полшо. Амалым шке кӧргыштӧ кычал муаш гын, корштымым эм деч поснат лыпландараш лиеш. Медицине препаратым йӱын, корштымо деч гына утлена, а амалжым, куклыде, кӧргешнак кодена. Икманаш, удам шонаш, удан кояш таратыше амалым муман да тудым чарашке лукман. Жаплан лыпландарыман огыл, а лачшымак куклыман! А тиде амал кӧраныме, сырыме, кокытеланыме, шкем чаманыме да моло денат кылдалтын кертеш.

Вуй чарныде гаяк корштымо годым мом шонымым шотыш налаш кӱлеш. Ала пеш шуко уым пален налыда да жапыштыже лончылен огыда шукто? Чер чӱчкыдынжӧ неле пашам уш дене шуктышо еҥ-влакым тургыжландара. Тиде ситыдымаш шкем ӱлыкӧ шындыме, аклыдыме, вурсымо, тыгак лӱдмӧ, ала-мом, луктын каласыде, кӧргыштӧ кучымо дене кылдалтын кертеш. Эре гаяк чытен, шке семын лӱдын коштмо, кугешныме, шкем гына йӧратыме да чаманыме, Юмылан ӧпкелалтме годым ӱп локтылалтеш. Ончыкылыклан ӱшаным йомдарыше, нимучашдыме гай стрессым чытыше айдемын ӱпшӧ чалемеш да йога. Тыгай ситыдымаш деч шкан ӱшанаш тӱҥалме шижмаш полша.

Шӱй – вуй ден капкылым ушышо кӱвар. Шӱй тургыжландара гын, уш ден шижмаш шке коклаштышт огыт келше, айдеме шкеж нерген чыным колаш лӱдеш, ситуацийым ынеж лончыло да тудын деч просто кораҥеш. Шӱй вуйым савыме годым коршта – озажлан «да, тыге» манын вашешташ неле, кок велыш рӱзалтыме годым тургыжландара – «уке» манын отказен ок керт. Шинча чер кӧргӧ шижмаш дене чак кылдалтын. Ончыкылык деч лӱдмӧ да, манмыла, шке нер деч умбаке ужаш тыршыдыме годым шинча торашке ужмым чарна. А торашке ужшо, лишке уждымо айдеме тачысе, кызытсе дене ынеж иле, вашештыме деч ончыч шуко шонкала, ситуацийым тичмашнек ок уж. Айдеме тӱсым ойыркален огеш керт гын, илышлан огеш куане, йошкаргым, ужаргым, нарынчым, кандым огыл, сурым гына ужеш. Глаукомо ончычсо ӧпке шотышто ойгырымылан, тудым проститлен да монден кертдымылан тургыжландара. Ышташ тоштдымо, ӧрын шогышо, аптыраныше-влак чӱчкыдынак пӱй корштымылан вуйым шийыт. Тыгай-шамыч лекше ситуаций деч лӱдыт, тудын амалжым лончылен огыт керт, сандене весылан гына ӱшанат. Кочкышым пурмо кӱшыл пӱй ситуаций деч лӱдмылан кӧра коршта, ӱлыл пӱй – тудлан мутым кучаш кӱлмылан, шола вел пӱй шке проблеме дене кылдалтын, пурла вел пӱй – илыш дене. Еш коклат шотыш налалтеш: шола вел пӱй ава дене кылдалтын, пурла вел – ача дене. Умша кӧргӧ чер, стоматит – чоным кочшо ӧпке.

Мутым арам кышкыше, манеш-манешым колтышо айдеме йылмыжым пурлын сусырта, шке семынже тургыжланыше да шонымашыжым весылан ойлен кертдыме – шӱргыжым. Тӱрвӧ шижмаш дене кылдалтын. Чарныде шелышталтеш – чоным шонен пыштымылан чаракым ыштыше шижмаш кочкеш. Айдеме тӱрвыжым пуреш – шкенжым кӱлдымӧ шижмашым ончыктымо койышыжлан наказатла. Тидымак герпес ушештара. Туп – илыш эҥертыш. Тудо тургыжландара гын, айдемылан моральный полыш кӱлеш. Туп корштымылан вуйым шийше-влак йӧратымыштым огыт ончыкто, нунымат огыт йӧрате манын шонат. Айдеме могыржым кӱлеш лийын кертеш тарватылын ок керт гын, чон шокшыжым ок пу, шижмашыжым ок ончыкто: шола велым – лишыл еҥ-шамычлан, пурла велым – тӱнялан. Эртыше илыш дене келшыдыме, тудын шотышто титакым шижме годым кыдал тургыжландара. Тудын ӱлыл ужашыже поянлык, партнёр кыл, паша, пӧрт, еш, йоча дене кылдалтын. Тиде кундем шкан гына ӱшанаш, оза гай лияш тыршыме годымат коршта. Шонымашке шуаш манын, айдеме ӱмбакыже нумал керташ лийдыме нелытым пышта да кыдалже корштымо дене орлана. Шылтыме шыде йыжыҥыш погына да бурситлан вияҥаш амалым ышта.

Утыжденат чын, «Кӱлеш!» лозунг дене илыше да шкем чарныде шылталыше-влак артрит дене орланат. Чот лушкыдо койышан, шкем весылан виктараш пуышо-шамыч шуэн огыл йолыштым муклештарат. Корштышо пулвуй айдемын чакнаш шоныдымыжо, кугешнымыже, ӱскырт улмыж нерген ойла. Уто нелыт погынымо годым кӧргӧ тӱням ончалман, вет капкыл тӱжвал вий деч лачшымак тиде йӧн дене аралалтеш. Айдеме калык дене пырля пашам ышташ веле огыл, эсогыл илаш лӱдеш. Амал йоча годым игылтме, мыскылыме, ӱлыкӧ шындыме денат чак кылдалтын кертеш. Йолвурго тургыжландара гын, илыш принцип ден идеалым лончылаш кӱлеш. Айдемын физический чолгалыкше ден ончыкылык шонымашыж коклаште пеҥгыде кыл уло. Илыш корным, ямым йомдарыме, нимомат вашталтен кертдымым умылымо годым пагар коршта. Гастрит – нерве чымалтмаш, тургыжланымаш. Йора – шкем йӧрдымылан шотлымаш, луктын ойлен кертдымылан аздаралтмаш, аралалтдымым шижмаш.

Черланыме нине амал ситыдымашым рашемдаш, илыш принципым чын аклаш полша манын ӱшаныме шуэш. Нелын черланыме годым специалист деке каяш кӱлеш.