Телымсе сусыргымаш могай лиеш

Игече левыктымеке да вара чот кылмыктымеке ала чатлама йӱштӧ годым корно моткоч иян лиеш. Иян корнышто еҥ-влак тӱҥ шотышто эмганат:

- кидыштым тугат – вачӱмбал але кынервуй йыжыҥлаште;

- кокымшо верыште – йолвургым, пулвуй йыжыҥым тодылмо, моклешталтме;

- шуэнрак вуйым эмгатат – тиде травма эн лӱдыкшӧ.

Ойыртемалтше палыже:

- укшинчыкта;

- вуй пӧрдеш;

- коваште ошалге, сындыме лиеш;

- айдеме коклан ик жаплан ушыжым йомдара.

Эҥгекыш логалшылан ласкалык кӱлеш. Вуйжым капше деч изишак кӱшкырак ыштен, сайын пыштыза. Вуйжо чот корштымо годым ик таблетка анальгиным пуэн кертыда (цитрамон ден аспириным ида темле, вет палаш огеш лий, але вуй кӧргыштыжӧ вӱр йога?), спазмолитикымат (спазган, баралгин) лучо йӱкташ огыл – тудо давленийым волта да утларак йӧсӧ лийын кертеш. Вуйышкыжо ийым але йӱштӧ компрессым пыштыза. Эмганыше еҥ тореш лиеш гынат, врачым ӱжаш кӱлеш.

Кид моклештын

Палыже:

- пеш чот корштымым шижат, тидлан кӧра тарванылашат неле. Тыгодым сусыр кидысе парням тарватыл кертат.

Эн ончычак эҥгекыш логалше еҥлан шинчаш полшыза. Кидше ынже тарваныл манын, пеҥгыдын пидын шындаш кӱлеш. Кидым кадыртен пидман да оҥ пелен кылдыш дене сакалтыман. Пеш писын пидын шындаш кӱлмӧ годым кид йымалне мо логалеш, тудым кучылташ лиеш. Шарфат, кугурак шовычат келшен толыт.

Шке семын йыжыҥым тӧрлаш ида тырше – вет кид-йол моклештын веле огыл, тодылалтынат кертеш. Тӱжвач ончен, мо лиймым палаш йӧсӧ. Сусыргымеке, вигак травматолог деке каяш кӱлеш. Вет моклештме годым шуэн огыл хирургын полышыжо кӱлеш лийын кертеш.

Палыже:

- моклештме семынак чот корштымым шижат, тыгодымак какар пале лектеш, южгунамже сусыр гыч вӱр йоген кертеш;

- эмганыме вер писын пуалеш;

- ойыртемалтше палыже – сусыргышо еҥ эмганыше йолын але кидын парняжым тарватыл огеш керт.

Йол але кид тодылалтын манын шонаш амал лектын гын, тудым вигак пеҥгыдын пидын шындаш кӱлеш. Чот корштымо годым анальгетикым пуыза. Аспириным да цитрамоным огыл! Ацетилсалицил кислота вӱрым вишкыдемда да тудо чотрак йогаш тӱҥал кертеш.

Эмганыше йол ӱмбаке шогалман огыл, тудым пулвуйышто тодылмат огеш кӱл. Шиным вургем ӱмбакак, йолын тӱжвал могырышкыжо, пыштыман. Шина олмеш тыглай вияш тоям але яшлыкын оҥажым кучылташ лиеш.

Палыже:

- пеш коршта гынат, йолым кадырташ да уэш шуяш, парням тарватылаш лиеш;

- сусыр вер чӱчкыдын пуалеш, шемалге-йошкар тамга огеш код.

Эмганыше верыш ийым пыштыза да йыжыҥым эластик бинт але шарф дене пӱтырен шындыза. Корштымым чараш кеч-могай анальгетик – анальгин, пенталгин, солпадеин – келшен толеш. Травмпунктышкат миен савырнаш уто огыл. Вет йол йычкешталтын манын шонет, а тушто шелшат лийын кертеш, тидыжым рентген веле ончыкта.

Пуалмым пытараш ибупрофен да диклофенак негызеш ямдылыме крем ден мазь полшат. Физиотерапий курсым эртарымеке, писынрак поремаш йӧн лектеш.Нузылтыш, удыралме пале сусыр гоч вӱрыш черым тарватылше микроорганизм логал кертеш. Поснак лӱдыкшым столбнякым да газ гангреным тарватыше микроб луктеш.

Шолтымо леве вӱд дене сусырым шӱялтыза. Вара – кум процентан водород перекись дене. Тудыжо кид йымалне уке годым ошалге-кына тӱсан марганцовко вӱдым кучылташ лиеш. Сусыр верыш лавыра чот логалын але те пудам але иктаж-могай вес пӱсӧ кӱртньӧ ӱзгарым тошкалында гын, лучо лӱдыкшым ончылгоч кораҥдаш. Сандене столбняк деч прививкым ышташ кӱлеш.

Иктаж-кушко тӱкнен сусыргымо годым эн ончычак тиде верыш йӱштым пышташ кӱлеш. Тудо пуалмым иземдаш полша. Полиэтилен пакетыш, грелкеш, шишашке йӱштӧ вӱдым темен, тиде верыш пыштат. Холодильникысе ий йӧра. Какарге кугун ынже шарле да ынже коршто манын, вӱрвулнан кочкым пыштыза, чогашылыш шупшылалтше гельым (троксевазин гайым) шӱрыза. Тудо вӱрлан сайынрак кошташыже полша.

Вуйым чот тӱкымӧ годым мугыльо але вӱран паҥга веле огыл лектын кертеш. Айдеме коклан ушымат йомдара (тудо кузе сусыргымыжым огеш шарне). Теве тунам ик каҥаш веле – вигак врач деке кайыман!

Мунчалтымеке, йол ӱмбалне кузе шоген керташ да чын камвозаш

- Киддам кӱсеныште ида кучо.

- Кидым иктӧр рӱзен ошкылза – тидыже капым тӧр кучаш полша.

- Ошкылмо годым йолдам тӱрыснек ида виктаре, пулвуйым пыртак кадыртен, изиракын тошкалын ошкылаш тыршыза.

- Камвозаш тӱҥалмеке, капдам иктыш чумырен, чогашылым чымыктарыза. Пеш писын киддам оҥ деке ишыктыза, йолдам пулвуйыштӧ пӱгыза. Шӧрын камвочшо еҥ шуэн чот эмгана, неле травмым налеш.

Йолдам тодылында? Авокадым шукырак кочса да кечыерым пурза!

Специалист-влак палемдат: лу да йыжыҥ эмганыме годым соя кочкыш да авокадо сайын полшат. Ик арня кажне кечын ик авокадым кочса.

Тыгак нӧшмӱй, кавун, кунжут нӧшмӧ, кечыер пеш пайдале.

Шелышталтме да тодылалтме вер писынрак кушшо манын, желе семын ямдылыме кочкышым шукырак кочкаш кӱлеш: заливной колым, холодецым, фрукт желем, кисельым.

Луым кальций ден фосфор пеҥгыдемдат. Теҥгыз продуктым (мидиям, креветкым), колым (сельдьым, скумбрийым, семгам) чӱчкыдынрак кочса. Торыкым, сырым ида шӱкал.

А пациент-влак теве мом шкешт палемдат: помидорым, ушкал, шорык шылым, шӱрым, консервым кочмо деч вара йыжыҥлан нелырак лиеш.