Тудо пел Европым эртен

Лӱддымылыкым да геройлыкым ончыктымыжлан Чашка ял гыч сапер Чапай Кубакаевым Йошкар Шӱдыр, II-шо степенян Отечественный сар, III-шо степенян Чап орден-влак да «За отвагу» кок медаль дене палемденыт

Шып да тыматле Чашка ял тичмаш тыныс илыш дене илен. Киндым ончен-куштеныт, икшыве-влакым шочыктеныт. Самырык-влак икте-весым йӧратен, ешым чумыреныт. Сар тӱҥалын. Ялыште калык шагалемын. Фронтыш 41 самырык еҥ каен, сар гыч 21 еҥ пӧртылын.

Тиде ял гыч ик герой – сапер Кубакаев Чапай Губаевич – кум боевой орденын, «За отвагу» кок медальын кавалерже, ик илышым веле огыл арален кодышо совет салтак нерген мый район газетым лудшо-влаклан каласкалынем.

Чапай Губаевичын сар корныжо, тудын боевой наградыж-влак нерген ме Марий кугыжаныш университетын доцентше Михаил Сергеевын пашам тыршен ыштымыжлан кӧра пален нална. Ученый историк Чапай Кубакаевын чыла наградной листшым муын. Тудо Обороно министерствын архивыштыже (Подольск ола) аралалтын. Тудын шонымыж почеш, лӱддымӧ салтакын подвигше Кугу Отечественный сарыште чапланыше моло сапер-влак дене ик радамыште шога.

Чапай Кубакаевым армий радамыш Кугу Отечественный сар тӱҥалме деч вара ик тылзе эртымеке налыныт. Тудым 336-шо стрелковый дивизийыш колтеныт. Тиде воинский специальностьым тудо пален. Сар деч ончыч, кунам срочный службым эртен, тудо сапер лийын. А вара шочмо ялышкыже, шочмо колхозышкыжо пӧртылын. Ял калык тудым моткоч сай плотник семын пален.

Сар деч ончыч Чапай ялысе Гӱльсаска ӱдырым марлан налын. Гӱльсаска Бирск оласе медучилищым тунем лектын. Кунам сар тӱҥалын, тудымат сарышке налыныт. Тудо фронтышто кок ий лийын, военный госпитальыште медшӱжар лийын тыршен. А Чапай Кубакаевлан сар пытымешке – 1418 кече – тушман ваштареш кредалашыже логалын. Икманаш, сар мучко нушкын, Берлин марте миен шуын. Отделений, кудыж дене тудо командоватлен, полкышто эн сайлан шотлалтын. Сандене тудым эн лӱдыкшӧ да кӱлешан фронт участкылашке колтеныт – мине-влакым шындаш, тыге кеч ик жаплан тушманын ончылно кайыше вийжым чарен шогалташ лийын, а мемнан салтак-влаклан у обороно линийым налаш йӧным ыштен.

1942 ийыште Чапай Кубакаев сусырген. Эмлалтмеке, шочмо дивизийышкыже колташ йодын. Но тыгай опытан сапер-влак фронтын вес направленийыштыже кӱлыныт.

Ынде сержант Чапай Кубакаев 250-ше стрелковый дивизийын сапер-влак отделенийын командирже. Тиде дивизий Орел, Белгород-Харьков военный операцийлаште участвоватлен. Курск дугаште кредалмылан сержант Чапай Кубакаев «За отвагу» кок медаль дене палемдалтын. Икымше гана – 1943 ий 17 июльышто 250-ше стрелковый дивизийын командиржын приказше почеш. Наградной листыште мемнан землякнан лӱмжӧ ден фамилийжым йоҥылыш возымо: «Кубакаев Тепай. Тудын подвигже нерген тыге возымо: Кубакаев 11 гыч 12 июльышто тушман талын лӱйклымым шотыш налде, тушманын мине пасула ден шуркалыше кӱртньывоштыр загражденийлаште проходлам ыштен, тыгодым 72 немыч ден руш мине-влакым разминироватлен, 40 метр шуркалыше кӱртньывоштырым пӱчкеден.

14 июльышто Неруч эҥерым (Орел область) вончымо годым 22 немыч шпрингминым разминироватлен. 15 да 16 июльышто дивизийын ончыл ужашыжым минироватлен, 87 противотанковый ден противопехотный миным шынден».

«За отвагу» кокымшо медальым Чапай Кубакаев 1943 ий 2 сентябрьыште налын.

Озераны воктене кугу кредалмаш нерген Г.К. Жуковын «Воспоминания и размышления» книгаштыже, военначальник А. Василевскийын «Дело всей жизни» мемуарыштыже да моло-влакынат возымашыштышт муаш лиеш.

Дивизий, кушто Чапай служитлен, Друть эҥер деке лишемын. Мемнан подразделений-влак эҥерын касвел ужашыштыже изирак плацдармым налмеке, Коноплицы вер воктене кугу кредалмаш ылыжын. Тушман уло вийже дене мемнан салтак-влакым эҥерышке шӱкалнеже да налме плацдарм гыч поктен колтынеже лийын.

Тушманын контратакыже, танк ден самоходный пушко-влак полшымо дене, моткоч тале лийын. Ик кечыште 8 атаке дене.

Кунам 1944 ий 24 июнь йӱдым наступлений тӱҥалын, Чапай Кубакаев шкенжын отделенийже дене мине пасулам разминироватлен, шуркалыше кӱртньывоштырлам пӱчкеден, проходым ыштен. Пехотым проходыш колтен, старший сержант Кубакаевын сапержо-влак артиллерийлан куп гоч эрташ полшеныт.

Озераны ял воктене обороным кӱрылмеке, 922-шо стрелковый полкын старшинаже В.С. Гришко тыгаяк подвигым ыштен да тудлан Совет Ушемын Геройжо лӱмым пуэынт. Старший сержант Чапай Кубакаевым III-шо степенян Слава орден дене наградитленыт.

Тиде ийынак старший сержант Чапай Кубакаев Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. 10 октябрьыште шке отделенийже дене мине пасум разминироватлен да шуркалыше кӱртньывоштырлам пӱчкеден мемнан танкист ден пехотинец-влаклан проходым ыштымыжлан тудым тиде орден дене наградитленыт. Тидын нерген тудын наградной листыштыже тыгерак возалтын: «Тушманын миномет гыч виян лӱйкалмыжым шотыш налде, отделений кок проходым ыштен, тидын годым 47 противотанковый ден 64 противопехотный мине-влакым разминироватлен. Тыгодым Кубакаев йолташ лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктен».

Умбакыже лӱддымӧ саперын сар корныжо Бобруйск воктенысе операцийыште шуйнен. Тыгодым Белосток, Остроленкам утарыме, Восточный Пруссийыште тушманым кырен шалатыме, 1945 ийыште Берлин верч кредалмаш…

7 майыште Эльба эҥер серыште дивизий союзник-влакын войскашт дене вашлийын. Сар деч вара, 1945 ий 8 июньышто, старший сержант Кубакаевым 35-ше стрелковый корпусын командиржын приказше почеш, II-шо степенян Кугу Ачамланде сар орден дене палемдалтын.

Ойлат, сарыште чыла лиеш. Сар кайыме 1418 кече жапыште Чапай Губаевич тӱжем дене миным разминироватлен. Ойлат, сапер ик гана веле йоҥылыш лиеш. Но Чапай Губаевич ик ганат йоҥылыш лийын огыл.

Тудо 1945 ий 6 ноябрьыште демобилизоватлалтын. Сар деч вара адакат шочмо колхозыштыжо тыршаш тӱҥалын. Тудым пашам тыршен ыштымыжлан чыланат пагаленыт.

Кызыт тудын Вадим уныкаже Нижневартовск олаште ила да «Транснефть» системыште вӱдышӧ инженер-энергетик лийын тырша.

Оля кугезе уныкаже нефтяной институтым тунем лектын, нефть отрасльыште тырша, Стас ден Костя кугезе уныкашт-влак элнан нефтяной университетыште тунемыт.

В. Иванов