Туберкулез – лӱдыкшӧ чер

Туберкулез – айдемылан кеч-могай ийготыштат пижын кертше, кужун шуйнышо чер. Тиде черым шаркалыше микробактерийым икымше гана Р. Кох 1882 ийыште пален налын. Тӱня мучко кажне ий 3 млн. утла еҥ туберкулез дене черлана. Пытартыш ийлаште Башкортостаныштат туберкулез дене черланыше-влак шукемыныт.
Чер ик еҥ деч весе деке писын кусна. Тыгак чер туберкулез дене черланыше ушкал вольык, сурт кайык деч пижын кертеш. Туге гынат чер тӱҥ шотышто айдеме дечак кусна, вольык деч куснышо туберкулез – 5 процент гына, а кайык деч черланышыже пеш шуэн вашлиялтеш. Черым шарыше микробактерий чара верыште кужу жап илен кертеш. 70 градус шокшышто тудо 30 минут гыч кола. А кечыште да ультрафиолет волгыдышто йымалне писынрак пыта. Чер еҥ кокырымо, тӱрвычмӧ, мутланыме годым туберкулез тоя-влакым тӱжваке луктеш. Чер тТуберкулез – айдемылан кеч-могай ийготыштат пижын кертше, кужун шуйнышо чер. Тиде черым шаркалыше микробактерийым икымше гана Р. Кох 1882 ийыште пален налын. Тӱня мучко кажне ий 3 млн. утла еҥ туберкулез дене черлана. Пытартыш ийлаште Башкортостаныштат туберкулез дене черланыше-влак шукемыныт.

Чер ик еҥ деч весе деке писын кусна. Тыгак чер туберкулез дене черланыше ушкал вольык, сурт кайык деч пижын кертеш. Туге гынат чер тӱҥ шотышто айдеме дечак кусна, вольык деч куснышо туберкулез – 5 процент гына, а кайык деч черланышыже пеш шуэн вашлиялтеш. Черым шарыше микробактерий чара верыште кужу жап илен кертеш. 70 градус шокшышто тудо 30 минут гыч кола. А кечыште да ультрафиолет волгыдышто йымалне писынрак пыта. Чер еҥ кокырымо, тӱрвычмӧ, мутланыме годым туберкулез тоя-влакым тӱжваке луктеш. Чер таза еҥ деке шӱлымӧ, тыгак черле еҥын арвержым кучымо гоч пижын кертеш. Черле еҥын шӧржым шолтыде йӱмӧ годымат айдеме черланен кертеш.

Шукыж годым айдемын организмыштыже туберкулез дене шодо черлана. Черланыме годым иктын температура вигак чот нӧлталалтеш, весе ты чер пижмым пешыжак шижынат ок шукто. Температура чот ок нӧлталалт, чӱчкыдын нойымым шижыт, изиш гына кокырат. Ик-кок ияш йоча, ийготыш шудымо икшыве да шоҥго еҥ-влак поснак чӱчкыдын черланат. Чер чот вияҥме посна жапым палемдаш огеш лий гынат, эр шошым тудо утларак шкеж нерген шижтара. Пӧръеҥ-влак туберкулез дене ӱдырамаш-влак деч чӱчкыдынрак черланат.

Шодо туберкулезын тӱҥ палыже тыгай: кужу жап температура 37,1-37,5 градус лиеш, кокырыкта, вӱрым шӱведыкта, шӱлыш петырналтеш. Сандене еҥ-влаклан кажне ийын флюорографийым эрташ кӱшталтеш. Аза-влаклан, кум тылзаш гыч тӱҥалын, туберкулин дене аллергий пробым шындат. Кӧн туберкулез чер улмым пален налыт гын, вигак шымлалташ колтат. Тиде чер дене поснак шодо черан-влак, пагарыште йоран, шекар диабетан, чӱчкыдынак ОРЗ дене йӧсланыше-влак, психика черан, тыгак арака йӱаш йӧратыше, эрык деч посна кодымо верлаште шинчыше-влак вашке черланат. Тӱҥалтыш жапыште шодо изиш гына пуалме семын лиеш. Тиде процессым жапыштыже чарен от шогалте гын, некроз вияҥеш, пуалше вер шаланаш тӱҥалеш. Виян организмыште черан верым пеҥгыде «капсула» йыр авырен налеш да тудын кӧргыштыжӧ улшо кальцийын шӧнчалже черле верым йырым-йыр «цементироватлен» шында. Тиде черым вигак, тӱҥалтыш жапыштак эмлаш кӱлеш. Уке гын, некроз олмышто посна яра вер – каверна лиеш. Тушко моло микробактерият пура, процесс умбакыже писын вияҥаш тӱҥалеш. Каверныште вӱргорно-влак локтылалтыт гын, черле еҥ кокырен, вӱрым шӱведаш тӱҥалеш. Йыжыҥ ден лум чер локтылеш гын, айдеме коштын кертдыме лиеш. Туберкулез чер пеш писын вияҥеш, черле еҥ тудым шижынат ок шукто. Кузе вара тудым пален налман? Аппетит йомеш, айдеме явыга, ӱнардыме лиеш, писын ноя, йӱдым чот пӱжалтеш, коваште ошемеш да температурыжо чӱчкыдын вашталтеш, шӱргыштӧ йӱштымужым ушештарыше ал тӱс лектеш. Эн ончыч кукшо кокыртыш, варажым руным шӱвед кокырымаш, чӱчкыдынак вӱр йӧршан рун лектеш. Черым эмлаш огыл, а тудын деч аралалташ куштылгырак.

Ты чер дене черланен эртарыше еҥым туберкулез диспансерыште эреак эскерен шогат.
Мемнан районыштат туберкулез черан еҥ-влак улыт. Черланаш огыл манын, таза илыш-койышым намийыман, витаминан кочкышым кочкаш тыршыман, черле еҥ-влак дене контактыш пурыман огыл.

А. Газизова, врач-фтизиатр.