Элиза Егорова дене чон почын мутланымаш

Еш, йӧратыме пашаже да творчествыже нерген

Шукерте огыл Элиза Егорован нылымше книгаже – «Чон почын ойлымаш» почеламут сборникше – лекте. Мемнан шонымаште районышто илыше шуко калык тудын дене вашлийнеже. Сандене ме таче Элиза Сергеевна дене илыш, почеламут да еш нерген мутланаш лийна.

– Поро кече. Шочмо йылмым йӧратымаш, очыни, ава шӧр денак шыҥен. Кугу надырым тышке мыйын туныктышем Филиппова Галина Васильевнат пыштен. Кеч тудо шкежат моткоч самырык лийын гынат, тунемше-влак деке корным муын моштен. Кызытат тудын мутшым шарнем: «Кунам мыланна поэме гыч ужашым тунемаш пуэныт, мый садыгак поэмым тичмаш тунемынам». Нине шомак мыйым, мӧҥгылан пуымо заданийым гына огыл, эше ешарен да шукырак тунемаш таратеныт. Тидлан кӧра произведенийын шонымашыжым умылаш куштылгырак ыле.

Мый почеламутым 7-8 класслаште, педучилищыште, институтышто тунеммем годымат возенам, но нигӧланат ончыктен омыл. Ончыч возымо почеламутем-влакым лач дневникем гына пален. Тиде кӱжгӧ тетрадьым мый кызыт мартеат аралем. Вара мый туныктышо лийын ышташ тӱҥальым.

– Мыйын паша корнем Павасола ялыште тӱҥалын. Тунам мылам 19 ий лийын. Тыгай самырык ӱдырлан кугырак класслаште марий йылме ден литератур урок-влакым эртараш ӱшанен пуэныт. Каласаш кӱлеш, тунемше-влак моткоч сай лийыныт. Тачат, вашлийме годым, нуно мый декем куржын толын ӧндалыт. Куанымем дене чонем кавашкак кӱзен кая. Идалык гыч Кугу Агытан школыш куснаш логале, тыште мый тӱҥалтыш класслаште туныкташ тӱҥальым. 29 ий илышемым йоча-влаклан лӱмденам. Тунемшем-влак деч посна ик кечымат илен ом керт. Чаманаш веле логалеш, 2013 ийыште мемнан школна петыралте. Тунам мыланем уло кава шем пыл дене вӱдылалтмыла чучо. Эре шоненам, кузе умбакыже илаш? Клубышто пашам темлышт, тудыжо тораште верланен. Ме клубым школ зданийыш кусараш йодна. Тыге мый адакат шочмо школышкем кошташ тӱҥальым. Тыге чучын, пуйто школыштак пашам ыштем. Йоча-шамычат толеденыт. Тольык нунын дене ынде мураш да кушташ тунемынна, тӱрлӧ марий пайрем, йӱла-влакым эртаренна. Ик жап гыч «У тукым» фольклор ансамбль шочо. Лӱмжак ойла, тышке, тӱҥ шотышто, самырык тукым коштеш. А тиддеч ончыч шочмо ял калыкым гына огыл, тыгак район калыкымат «Марий кумыл» ансамбль куандарен. Мемнан сеҥымашна-влакат ятыр улыт. Тений ансамбльлан 6 ий темеш. Тиде жапыште ме 80 утла ялыште да республике мучко 10 районышто концерт дене лийынна. Теве шинчет, да чыла ситуацийым шонкалет: вет чыла тиде илыш урок.

– Да, чыла тыге. Шонет, чыла йомо, кузе умбакыже илаш. Но йолташ-влак полыш кидым шуялтат але кӱшыч иктаж-могай вий корным ончыкта. Тыгай годым илыме шуэш, ӱшан дене ончыко ончет. Кажне айдемын пиалан минут-влак лийыт, але мӧҥгешла, шӱлыкан, корем пундаште улмыла вел чучеш. Тыгаяк кумылан почеламут-влак шочыт. Шӱмыштет йӧратымаш ила да тый пиалан улат - тидын нерген возет. А кунам шӱм-чонлан неле, вес почеламут шочеш.

– Уке, конешне. Малаш вочмо годым, мый эртыше илыш нерген шонкален кием. Эрденлан почеламут шочешат.

– Кажне писатель ден поэтлан шочмо кундемым йӧратымаш теме лишыл. Шке почеламутлаштем калык икте-весе деке порырак лийшаш, марий калыкын йӱлажым арален кодышаш манын, возем. Мыйын шонымаште икте-весым пагалаш, йӧраташ гын, илашат куштылгырак лиеш.

– Да. Мыйын икымше почеламутемым, конешне, район газетыште савыктыме ыле. Ик жап гыч, кузе Кугу Агытан ялысе школышто пашам ышташ тӱҥальым, мый почеламутем-влакым верысе поэт Маргарита Ризаевалан ончыктышым. Лач тудо мыланем почеламут-влакым газетыш колташ каҥашым пуыш. Варажым почеламутем-влак «Чолман» газетыштат, «Ончыко» журналыштат лекташ тӱҥальыч. Тиде 2012 ий лийын. Тунам «Илыш – тӱтыра» почеламутлан Геннадий Григорьев семым возыш. Тыге муро шочын. 2009 ийыште изирак «Ала омеш кончен», 2012 ийыште – «Илыш корно йыжыҥан улмаш», 2015 ийыште – «Илыш тӱс», тений – «Чон почын ойлымаш» сборник-влак лектыч.

– Моткоч чот пидаш йӧратем: крючок денат, име денат. ™дыр уныкам-влаклан тувырым, пальтом, кофто-влакым пидам. Йолташемын икшывышт-влаклан, тунемшем-влаклан пидме вургемым пӧлеклаш тыршем. Мыланем икшывем ден уныкам-влак – мыйын ончыкылыкем улыт.

– Ешем мыланем – эн тӱҥ, эн кӱлешан: йӧратыме пелашем, йӧратыме икшывем-влак, нунын икшывышт. Пелашем Виктор Иванович дене ме 33 ий пырля илена. Кум йочам : Иваным, Аленам, Мариям ончен кугемденна. Кунам икшыве-шамыч кугемыныт, ме Настенькам ончаш налынна. Тунам тудлан ныл ий ыле. Тудо мыланна шкенан шочмо ӱдырышкына савырнен.

– Мый тидын нерген кумшо икшывемым – Машам – шочыктымем годымак шоненам. Ий-влак эртеныт, икшыве-шамыч кугемыныт. Пелашем дене коктын гына кодынна. Тек кеч ик айдеме пиалан лиеш манын, шоналтенна. Лена ӱдырем дене пырля йоча пӧрт гыч Люда лӱман ӱдыр тунемын. Тудо, мыйын шонымашем нерген пален налмеке, шошым Уфа ола гыч Бирскысе йоча пӧртыш изи ӱдырым кондышт манын каласыш. Ме лач тудын деке – Настя деке – каенна. Тиде кече кызытат шинча ончылнем. Кажне йочан ончалтышыжым шарнем, шарнем, кузе Настям чикташ тӱҥална. Тыгайым гын киноштат от уж. Шарналтем да шинча йырем вӱд налеш. Кунам гынат тидын нерген, очыни, книгам возем.

Таче мемнан кажне икшывына пеҥгыдын йол ӱмбалне шога. Кажныже образованийым налын, ешым чумырен. Шым уныкана куандарат. Конешне, эше мыйын мучашке шуктыдымо пашам ятыр. Ончыкылык план мыланем илыш вийым пуа да нелылыкым сеҥаш полша.

– Лудшо-влакын поро мутышт кумылым нӧлталеш. Конешне, нунын коклаште тугайжат, кудыжлан мыйын почеламутем-влак пешыжак огыт келше. Тидыже тыгак лийшаш. Иктым каласыме шуэш, кунам айдеме кӧрана, кемлаш тырша, тудын чонжо шемыш савырна. Тидын нерген шарныза, ида мондо. Кажнына шочмо ялжым уло кумылын йӧраташ тӱҥалеш, родо-шочшыжо, лишыл еҥже, пошкудыжо-влаклан эҥертыш лиеш гын, илышнат волгыдырак лиеш.