Тений кеҥежым мемнан район гыч турист-влак Кавказышке миеныт

Кужаш да вучымо кеҥеж толын шуо. Кеҥежым кеч-кунамат иктаж-кушко миен толмо, шке тазалыкым тӧрлатыме, поснак пенсионер-шамычлан, шуэш. А самырык-влак каналташ жапым кеч-кунамат муыт. Мый, мутлан путешествоватлаш, тӱням ужын кошташ, пӱртӱсыштӧ лияш, моло кундемлаште калык кузе илыме нерген пален налаш моткоч йӧратем. Пиалешна, мемнан районышто туризм шотышто сай организаций уло, тудым Апсабиров Владимир Сабирянович вуйлата. Лач тудын тыршымыжлан кӧра ме Иремель курыкышто, Шульган-Таш пещерыште лийын улына. Кок ий ончыч мый, тудын группыж дене пырля, Байкал ерыште лийынам. Владимир Сабирянович группым ончылгоч ямдылаш тӱҥалеш, вет корно кужу, палаткылаште йӱдым эртараш перна, игечат южгунам начар лиеш – то мардеж талышна, то йӱр нӧртен кая. Но чыла тиде мемнам ок лӱдыктӧ да ок чактаре. Ме чыла шке шинчана дене ужнена да шӱм-чонна дене шижнена. Вет костер воктене тутло чайым подылаш, кече лекмым да тудын шичмыжым шке шинча дене ужмым нимо дене таҥастараш ок лий. Сандене ме тений мемнан элысе ик эн кӱкшӧ курыкым – Эльбрусым ужаш шонен пыштышна.

Кабардино-Балкарийысе Терскол поселкысо Баксанский ущельешке ме автобус дене кайышна. Эн ончыч Волгоград герой оласе Мамаев курганыште лийна. Тиде курганыште 1967 ий 15 октябрьыште Сталинград воктенысе кредалмаште герой-влаклан памятник-ансамбльым почмо. Тыште мемнан кокла гыч кажныже Сталинградым аралыше герой-влакын подвигыштым, нунын лӱддымылыкыштым да патырлыкыштым шижын кертыныт.

Терскол поселко – Приэльбрусьесе каныме да туризм, альпинизм да горнолыжный спорт рӱдерлан шотлалтеш. Тыште мемнан группына унам вашлияш йӧратыше оза-влак дене чарналтыш.

Мемнан поездкынан цельже – канатно-кресельный корно дене Эльбрусыш кӱзаш. Тушко «Азау» турбазе марте кӱзаш лиеш, тудо Терскол поселко деч кум километр кӱшнырак верланен. Теве моткоч вучымо тат: ме 25 еҥ верланыме подвесной вагончикыште улына. Тудо мемнам «Старый кругозор» смотровой площадке марте кӱзыктыш. «Старый кругозор» – тиде гранит утес. Тудо ала-мыняр тӱжем ий ожно Эльбрус курык гыч йогышо лаве потоклан чаракым ыштен. «Старый кругозор» станций гыч тыгай кабине-влак денак ме 3500 метр кӱшнӧ верланыше «Мир» станцийыш кӱзена.

Тыште Кугу Ачамланде сарыште Эльбрус да Кавказ курык гоч вончымашым аралыше-влаклан Боевой чап музей уло. «Мир» станций деч канат корно мемнам Гарабаши ледникыште «Гарабаши» станцийыш 3800 м кӱкшытыш кӱзыкта. Умбакыже альпинист-влак шке каят. Тышеч Тӱҥ Кавказ хребетын лӱман кӱкшака верже сай коеш, нуно тыйым йӱштӧ моторлыкышт дене ӧрыктарат. Тыште юж яндар, йӱштӧ, шӱлашат кумылло. Кече шыратен онча. Ик велым курык ӱмбалне лум кия, в вес велым – ужарге койын шога. Тышеч пӱртӱс моткоч сӧрал коеш. Ончымо гына шуэш.

Эрлашыжым шке кумылын 8 еҥ Чегет курык тайылыш кӱзаш лийыч. Тудо 2750 метр кӱкшытан. Тушто сай плошадке да «Ай» кафе уло. Тышеч гын Эльбрус курыкын мондаш лийдыме моторлыкшо почылтеш.

Тыште лийше кажне турист тиде йӱштӧ, нелын кӱзымӧ верлашке пӧртылмыжӧ шуэш. Нунын шӱм-чонышт курык дене шупшеш.

Мӧҥгӧ пӧртылаш жап толын шуо. Ме Терскол поселко воктеч эртышна. Тыште мланде йымач эмлыше нарзан вӱд лектеш. Верлам тӱзатыме. Тиде эмлыше вӱдым атылаш темышна, шер теммеш йӱна да угыч корныш тарванышна. Корно мӱндыр: ончылно Тырныауз ола. Тылеч ончыч тыште селевой йогын эртен, кугу эҥгекым конден огыл, туге гынат транспорт корным ик жаплан петыреныт. Ӧрдыжтӧ Баксан ола коеш, вара Пятигорск чылалан палыме Машук курык дене кодеш, Минерал вӱд, Невинномысск, Краснодар ола-влак да Шем теҥызыште Джубга ола-курорт. Мыланна эше кок кече каналтыман. Теҥыз мемнам порын, леве вӱдан толкынжо дене вашлие. Оза-влакат поро кумылан улыт. Каналташ чыла условият уло: палатке-влакым вераҥдаш площадке, транспорт средства, вӱд, душ, туалет. Внедорожник дене курыкыш, курык эҥерыш экскурсий дене мийышна, водопад-влакым ончышна, Шем теҥызыште йӱштылалтна, шуаралтна, сувенир-влакым нална, свежа фрукт-влакым кочна, лезгинкым куштышна. Кече, Юж да Теҥыз – пеш сай!

Тиде материалым ямдылаш мыланем вуйлатыше, экскурсовод, наставник Апсабиров Владимир Сабирянович полшыш. Тудо ты верлаште ик гана веле огыл лийын. Тау тыланда, Владимир Сабирянович.

М.Т. Кутлубаева.