Тиде кечылаште 1 №-ан Калтаса кыдалаш школын Боевой да Трудовой Чап музейлан 50 ий темеш

Тиде кечылаште 1 №-ан Калтаса кыдалаш школын Боевой да Трудовой Чап музейлан 50 ий темеш. Музейыште эре шып, ме тидым чылан палена. Туге гынат, кажне экспонат мемнан элнан ойыраш лийдыме историйжын ужашыже, калык, тудын пашаже, подвигше нерген шарнымаш. Музей – исскуствын посна, ойыртемалтше видше. Тудо айдемын кӧргӧ тӱняжым вашталтышаш, эртыше ийла нерген шинчымашым ешарен шогаш таратышаш.

Мемнан музейлан негызым 1967-1970 ийлаште географийым туныктышо, внеклассный да воспитательный паша шотышто организатор Салмияров Сергей Иванович пыштен. Лач тудын тыршымыжлан кӧра тунемше ден туныктышо-влак исторический событий-влакын участникше-влакын шарнымашыштым, фотосӱретым, военный да бытовой реликвий-влакым погеныт. Тыгак музейын материально-технический базыжым пеҥгыдемдымашке Калтаса школышто историйым туныктышо, Калтаса районысо ик эн сай краевед Геннадий Иванович Козлов изи огыл надырым пыштен. Умбакыже школ музейым З.Г. Захарина, Р.Ш. Шакиртов да молат вуйлатеныт. Чыла материалым учебный проект, доклад, увертарымаш, реферат, мини-текшырымаш семын сӧрастареныт. Музейыште тыгай стеллаж-влакым ямдылыме: тӱрлӧ фотосӱрет да документ-влак дене «Наш район до Октябрьской революции», «Установление Советской власти в родном крае»; «О калтасинцах-метростроевцах» – Москвасе метром чоҥымаште участвоватлыше землякна-влак нерген; «Природа нашего района», тыште Орья эҥер воктене мумо мамонтын да моло янлыкынат луышт; «Одежда и предметы быта», тыште 19 курымын кокымшо пелыштыже кид дене ямдылыме удмурт ӱдырамаш тувыр.

Музейыште кугу верым Кугу Отечественный сарлан лӱмдалтше экспозиций ден витрине-влак налыт. Тиде музейын ик эн кугу поянлыкше. Шинчавӱд деч посна саргайыше фотосӱретлашке ончаш ок лий. Мемнан землякна-влакын боевой да трудовой подвигышт нерген сар жапысе газет гыч пӱчкын налме лаштык, наградной документ ден награде-влак ойлат. Музейыште тыгак кок исторический карте уло – Берлин олам американ, англичан да совет зонылан пайлыме. Иктыштыже Берлинын урем ден площадьже-влакым, рейхстагым штурмоватлыме деч ончыч ончыкта.

Мемнан землякна-влак Совет Ушемын ныл геройжо – Т.К. Кубакаев, В.С. Васильев, П.И. Сюткин, Д.И. Лазарев – нерген материал-влак деч посна кугу верым Яппаров Байдимир Яппаровичлан лӱмдымӧ. Тудым, рейхстагыш флагым пижыктымыжлан Ленин орден дене палемдыме. Тыгак музейыште геройын бюстшо да фотосӱретше аралалтыт. Байдимир Яппарович шке землякше-влак дене пеҥгыде кылым кучен, чӱчкыдын шочмо кундемышкыже толын коштын, погынымаш ден митинглаште выступатлен, районысо шым школышто тунемше-влак дене патриотический ден воспитательный пашам намиен.

2004 ийыште 1 №-ан Калтаса кыдалаш школын 80 ияш юбилже вашеш Л.Н. Апсаликован иницативыже почеш, музейыште «История школы» пӧлкам почмо. Историй материал-влакым погымо да нуным оформитлыме шотышто кугу пашам тӱҥалме. Тиде пашашке тунемше-влакат, нунын ача-аваштат, тӱрлӧ ийласе выпускник-влакат ушненыт. Стенд ден стеллаж-витрине-влакым Тимиряев Алексей Павлович, Апсаликова Любовь Николаевна сӧрастареныт, фотодокументаций дене фотограф-влак Минияр Зубаиров, Родислав Павлович Тимиряев заниматлалтыныт, спонсор полышым Римма Халиловна Бурдина ончыктен. 2019 ийыште ме школ музейын 50 ияш, школ историй пӧлкан 15 ияш да школнан 95 ияш юбилейыштым палемдена.

Таче школ музей вияҥеш. Тыште кугу пашам педагогика пашан ветеранже, калык Просвещенийын отличникше Л.Н. Апсаликова шуктен шога. Тудо шукертак сулен налме канышыште улеш гынат, садыгак музей экспозиций-влакым ешараш да уэмдаш жапым муэш. Шуко материал, тудым эше Сергей Исеметович Исеметов поген, музейым оформитлаш кучылтеш. Тиде школ выпускник, туныктышо-влак нерген кӱлешан информаций.

Любовь Николаевна шуко выпускник дене кылым куча, сандене музеят у материал да экспонат-влак дене пойдаралтынак шога. Кодший, мутлан, Парфенов Александр Александрович, технический науко доктор нерген документ ден фотосӱрет-влакым налме. Тудо мемнан школым 1946 ийыште тунем лектын. Тудым мыланна Александр Александровичын ӱдыржӧ пуэн. Ушештарена, А.А. Парфенов – Калтаса район гыч лекше икымше ученый. Родкина Фира Карамовна почто дене акаже Венера Карамовна нерген материалым колтен. Тудо школым 1958 ийыште тунем лектын, Новгородский областьысе ик поселкышто храмым чоҥен да Москвасе храмым нӧлтымаште кугу полшым ончыктен.

Любовь Николаевна нигунамат туныктышо ден класс вуйлатыше-влаклан внеклассный мероприятийым музейыште эртараш йодмыштлан тореш ок лий. Л.Н. Апсаликован вуйлатымыже почеш, тыште Патырлык да Чап урок, теме дене кылдалтше экскурсий-влак эртат, шымлыме пашам намият.

Школ музей – выпускник ден ветеран-влакын вашлийме вер. Тыште нуно шкеныштын школ жапыштым, туныктышо-влакым, пырля тунемме йолташыштым шарналтат, кумылын экспонат ден фотосӱрет-влакым ончат да пуйто тугодсо жапышке пӧртылыт. «Музейын поян материалжылан кугу тау – возен шке отзывыштыжо 1957 ийыште школым тунем лекше выпускнице Тарасова Галина. – Мемнан класс сылне ыле. Мемнан классыште икымше шӧртньӧ медалист – Глуз Иосиф тунемын. Ме тудын дене кугешнена. Ий-влак эртеныт гынат, содыки, ме тудым шарнена. Кунам музейыш пурет, шарнымашыште уэш тунемше, туныктышо-влак сӱретлалтыт» «Музейыште пашам пырля ыштыме йолташем-влакым ужаш моткоч кумылло. Музейыште нунын нерген шарнымаш кодын», – лудына ме 1949 ийыште школым тунем лекше выпускнице Созыкина Тамара Филипповнан отзывшым.

Школ музейышке мийыме годым ушыш икте толын пура – тиде вер айдеме тукым нерген кугу да чын шарнымаш книга, тудым лаштыклыме да лыштыклыме да лудмо гына шуэш. Школ ила да ончыко кая.

Т. Круговых ден Л. Яныбаева