2 февральыште Российыште 1943 ийыште Сталинград воктене фашист кашакым кырен шалатыме кече палемдалтеш

«Родина» журналын ик номерыштыже философий науко доктор Семен Экштутын «Не надо галопом по Сталинградским окопам» статьяжым савыктыме лийын. Мо нерген тудо тушто возен?

ПООП (примерные основные общеобразовательные программы) программе уло. Тудым Российысе образований министерстве шонен. Тиде ПООП дене келшышын, мемнан кудымшо-индешымше класслаште тунемше-влаклан Кугу Отечественный сар нерген тунемаш 7 урок пуалтеш.

– Мемнан герой историйнам умылтараш огыл, а арифметике урокым умылтараш, – шыдешталтын воза статьян авторжо Семен Экштут.

– Пуалтын: Кугу Отечественный сар 1418 кече шуйнен. Урокын кужытшо – 45 минут.

Йодыш: Историйым туныктышо класслан ик минутышто мо нерген каласкален кертеш?

Тыгайрак арифметике миен лектеш:

60 секундышто тудо Кугу Отечественный сарын 4-5 кечыж нерген каласкалышаш. Тыге лийын, Сталинград ден Курск кредалмаш-влак нерген (нуно 200 да 50 кече шуйненыт) каласкалаш туныктышылан ик урок(!) пуалтеш.

ХХ-шо курымын кок кугу кредалмашыжлан футболын ик таймже…

– Ончыкыжымат мемнан йочана-влакым ПООП почеш туныкташ тӱҥалына гын, ончкылык тукым верч кучедалмашым ме модын колтена, – тыге шотла философий науко доктор Семен Экштут.

… Газет редакцият тыгак шотла. Сандене ме лудшына-влаклан, образований министерствын чиновникше-влакын йоҥылышыштым тӧрлаш манын, Сталинград кредалмаште участвоватлыше землякна-влак нерген каласкалаш лийна.

Кельтешка гыч Третьяковмыт изак-шоляк Николай ден Леонид Сталинградым араленыт

Сар тӱҥалын. Кельтешка ялгыч самырык рвезе-влакын тыныс илышышт кӱрылтын. Николай деч вара кокымшо ийыштыже латкандаш ияш Леонид фронтыш каен. Тунам тудо трактор бригадын бригадирже лийын тыршен.

Сталинград воктене кредалмашке логалын. Тудо 117-ше гвардейский артиллерийский полкын 117-ше составышкыже логалын. Леонид Третьяков дене пырля отделенийыште тудын землякше-влакат лийыныт: Аргыша гыч Николай Глухов, Изи Агытан ял гыч Илтубаев, Тошто Оръямучаш ял гыч Минилбай.

Леонид Третьяков командований деч икымше тауштымаш серышым Белгород воктене кредалмаште ойыртемалтмыжлан налын. Днепр эҥерым вончышыла, 28 октябрьыште сусырген.

Медсанбат деч вара тудым орудийын командиржылан шогалтеныт. Сержант Третьяковын расчетшо Сандомир, Краков да Висла воктене тушманын ятыр атакыжым чактарен. Кредалмаште ойыртемалтмыжлан орудийын командиржым 1944 ий 11 майыште III-шо степенян Слава орден дене палемденыт.

Леонид Третьяков 1947 ийыште гына мӧҥгыжӧ пӧртылын, шочмо-кушмо эл ончылно шке порысшым тичмашнек пуэн. Сар деч вара тудо Калтасасе пакчасаскам коштымо заводышто водитель лийын пашам ыштен.

Николай изаже Ковпакын партизан отрядыштыже кредалын. Куд орден, тидын шотыштак Йошкар Шӱдыр орден, кок «За отвагу» медаль дене палемдалтын. Сар деч вара Украиныште Винница олаште илен. 2004 ийыште 83 ияш лийын илыш дене чеверласен.

Заболоцк гыч Михаил Тарасов Сталинградым арален

Сар тӱҥалын. 1942 ийыште Михаилым армий радамыш налыт. Ончычсо красноармеец-кадровик артиллерий частьыш логалын. Орудий расчетшо татылыше, наводчик лийын. Сталинград воктене шучко кредалмаште, Белоруссийым, вара Польшым утарымаште лӱддымылыкым ончыктымыжлан тауштымо серыш дене палемдалтын.

39-ше гвардейский стрелковый дивизий 1944 ий 19 октябрьысе 48 №-ан приказ почеш, Польша территорийыште кредалмаште лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан, Михаил Тарасов III-шо степенян Слава орден дене палемдалтын.

1945 ий тӱҥалтыште 39-ше гвардейский стрелковый дивизий, тушто Михаил Тарасов служитлен, Кюстрин-Берлин велке наступатлаш тӱҥалын. Тиде кредалмаште артиллерист Тарасов адакат ойыртемалтын да тудым 8-ше гвардейский армийын 1945 ий 18 февральысе 0644/ч №-ан приказ почеш кокымшо орден – II-шо степенян Слава орден дене палемдалтын.

Лӱддымӧ артиллерист шочмо ялышкыже Сеҥымаш дене илыше да таза пӧртылын, колхозышто пашам ышташ тӱҥалын.

Калтаса села гыч Камал Вагапов Сталинград верч кредалын

Кредалмаш-влак коклаште Вагаповым полкын комиссарже деке ӱжыктеныт. Комиссар кредалмаште лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан, Вагаповлан наградым пуаш документ-влакым ямдылаш сӧрен. Туге гынат, III-шо степенян Чап орден тудлан сар деч вара веле кучыкталтын. Сталинград олам аралымаште пытартыш кредалмаште Камал Вагапович нелын сусырген да госпитальыш логалын.