Борсык ялыште мечетьым да Граждан сарыште колышо-влак лӱмеш обелискым почмо дене кылдалтше пайремыш, Ӱлыл Качмаш ялсоветыш тудын ятыр шочшыжо, кызыт мемнан элнан тӱрлӧ луклаштыже илыше еҥ-влак чумыргеныт. Уфа ола гыч унамыт, район, ялсовет вуйлатыше-влак толыныт. Ты пайремыште тыгак Россий мусульман-влакын Верховный муфтийже, мусульман-влакын Центральный духовный управленийжын вуйлатышыже Талгат Сафич Таджутддин участвоватлен. Нуным чылаштымат пырля борсык мландыште ты ялын шочшыжо, пашан ветеранже, Россий торговльын сулло пашаеҥже Фандаус Фарсиевич Нафиков поген. Лач тудын тыршымыжлан кӧра ты кундемыште нине шарнымаш объект-влакым чоҥымо.
Шочмо ял, тыште шочынат да кушкынат. Изинекак ме тудын пасужым, олыкшым, чодыражым йӧратена да тудо мыланна эн шерге улеш. Ача да авана семын йӧратена. Ты йӧратымашнам ӱмыр мучко пелен араленна. Борсык ял шуко чапле эрге ден ӱдырым ончен куштен. Тиде районын, республикын да пӱтынь элын пеледмашкыже да вияҥмашкыже шуко надырым пыштыше пашаеҥ-влак.
Фандаус Фарсиевич Нафиков нунын кокла гыч иктыже. Шке паша корныжым торгайымаш отрасль гыч тӱҥалын да шуко сеҥымашлашке шуын. 80-ше ийлаште атомщик-влакын угыч чоҥалтше Агидель олаште торгайыме сетьым организоватлыме пашам виктарен, Нефтекамск олаште торгайыме сетьын вуйлатыме должностьлаште тыршен. Шуко тыршен, шке илышыштыже шукым ужын, туге гынат шке ялжым, тӱҥалтышыжым монден огыл. Тудо Борсык мландым изинекак шӱм-чонжо дене йӧрата. Сандене, сулен налме канышыш лекмыж деч вара Фандаус Фарсиевич шке шочмо-кушмо верышкыже пӧртылын, шочмо-кушмо вер-шӧрыштыжӧ илаш лийын. Ялыште шкаланже да шке ешыжлан, кугезе-влак шочмо верыш икшыве, уныка-влак толын кертышт манын пӧртым чоҥен. Кунам дыр кугу, тыште 200 утла еҥ илен, Борсык ял ту жаплан пыташ тӱҥалын. Яра шогышо пӧрт да лу утла еҥ гына кодын. Йырым-йыр кужу шӱкшудо кушкын, памаш-влакым эрыктыме огыл, корно пытен. Фандаус Фарсиевичын тыгай сӱрет деч шӱм-чонжо коршташ тӱҥалын. Сандене тудо шочмо ялжым тӱзаташ лийын.
Эн ончыч Нафиков корным тӱзаташ пижын. Корно лиеш гын, чылажат лиеш. Тудым тӧрлаташ, шаргӱм шупшыкташ шкежат подрядчик-влакым муын. Тудын тыршымыжым ужын верысе администраций, район вуйлатыше полышым ончыкташ ушнен. Поддержка местных инициатив программе почеш ты сомылым мучашленыт.
Корным тӱзатыме деч вара планыште у объект – ял покшелне Кугу Ачамланде сарын участникше-влаклан обелискым чоҥаш. Кугу, мотор – лач тыгак лийшаш шарнымаш мемориал. Вара ял воктене памашым тӱзаташ, эрыкташ черет шуын. Тудым тӱзатеныт, тугай мотор койын шога, вӱдшат яндар да тамле. Районышто Борсык ялысе гай тыгай мотор памашат уке дыр…
Памаш деч кӱкшака верыш кӱзаш тошкалтышым ыштыме, а кӱшнӧ каналташ беседке уло. Тышеч ял да тудым сылне вер-шӧржӧ коеш. Тудым ончен шинча куана, шӱм-чонлан ласка чучеш.
Памаш деч ӱлкыла кугу огыл мотор пӱя уло. Тыште тротуар плитке гыч оптымо площадкым ыштыме, тушеч мотор пӱям ончен шогаш лиеш. Йырым-йыр тугай ландшафт, кеч-могай санитарно-курортный комплекс кӧранен кертеш. Чыла тиде Фандаус Фарсиевич Нафиковын тыршымыж дене ыштыме. А эше тудо ялыште шӱгарлам тӱзатен, печым печылен, тошто йӱла почеш капкам шынден…
Кугезе-влакым чапландарена
Ялыште пайрем Кугу Ачамланде сарын участникше-влаклан обелиск воктеке венок ден пеледышым пыштымаш гыч тӱҥале. Кугу Сеҥымашын геройжо-влакым, 75-ше юбилейым ме ты ийын палемдена, чыланат нуным чапландараш лийыч. Официаль делегаций да почетан уна-влак деч вара обелиск воктеке чыла участник тарваныш. Нуно чыланат Сеҥымашым кондышо герой-влакын тукымышт, обелискыште нунын ачаштын, кочаштын, куге кочаштым лӱмышт ден фамилийыштым возымо.
А вара чыланат погынен ялысе шӱгарла велкылан тарванышт. Тыште, ял гыч лекше иза-шольо шӱгарыште, а нуныштым Граждан сар ийлаште лӱен пуштыныт, Фандаус Фарсиевич шке оксаж дене шарнымаш стеллым ыштен. Тыште тойымо еҥ-влакын лӱмышт ден фамилийыштым возымо. Ты спискыште нылымше тудын кочаже Галлямов Габделнафик палемдалтеш.
Шӱдӧ ий ончыч лийше событий нерген краеведений музей вуйлатыште Роберт Шарафович Шакиртов каласкалыш.
– Мемнан кундемыште Граждан сар 1919 ий кеҥежым эртен, йошкарге-шамыч ошо-влакым Урал деч Сибирь марте поген каеныт, – каласен тудо. Туге гынат, обществышке тыныс илыш толын огыл. У власть кугу лийын, шке семынже виктарен, кресаньык-влак деч пытартыш киндыжым поген налын манын каласаш лиеш. Тидыже олалаште йӱжен илыме да шаланыме жап дене кылдалтын. Вет яллаштат еҥ-влаклан илаш кӱлын. Сандене кресаньык-влак бунтым тарватеныт. Мятеж, тудым «Восстание Черного орла» манын лӱмденыт, Уфасе губернийын икмыняр пошкудо уездшым авалтен налын. А кушеч чыла тиде тӱҥалын? Мензелинский уездын Новая Елань села гыч шындешталтше кресаньык-влак продотрядым кырен шалатеныт. Тидыже моло яллан тарванаш сигнал лийын. Кредалше-влак деч призыв Борсык ял марте шуын. Ялын старостаже 12 еҥ гыч шогышо отрядым чумырен да нунылан полшаш колтен. Отрядыште чылаже ик дробовик лийын, молышт-влак товар, шаньык, писке дене кредалыныт. У Бирскысе уездын военный комитетшын винтовко да пулемет дене чумырымо отряд ваштареш кучедалаш неле лийын. Борсык гыч отрядым кученыт, оружийыштым погеныт да пленыш налыныт, У Аткуль ялыш конденыт, мечеть воктеке шогалтеныт да винтовко гыч лӱйкаленыт. Ялыште илыше калык шке кундемын шочшыштын колышо капыштым кок орва дене конден да иза-шольо шӱгарыште тоеныт. А старостам, нунын колымаштышт титаклан шотлен ял гыч ешыж дене пырля поктен луктыныт.
Шӱдӧ ий ончыч лийше событий-влак нерген «Барсуки. Родина предков» книгаштыже мемнан верысе краеведна Риф Саматович Саматов возен.
– Мый эше изи лийынам, туге гынат шӱгарлаште лийме годым, тиде шарнымаш кӱ воктене шогымо жапыште шӱмын пырткымыжым шижынам, – ойла Фандаус Фарсиевич. – Кугурак еҥ-влакын ойлымашт гыч кӧн тыште кийымыже да кузе нунын колымышт нерген пален нална. Шӱдӧ ий эртен тиде трагический событий деч вара, туге гынат ме нунын нерген шарнен илышаш улына.
– Граждан жапыште пудыранчык обществыште кугыжанышлан, калыклан шучко трагедий лийын, – Граждан сарыште колышо-влак лӱмеш обелискым почшыжлан палемден Верховный муфтий Талгат Сафич Таджуддин. – 1917 ийыште больщевик-влакын кондымо пудырачыкын саскажым мемнан калыкна икмыняр ий поген. Изи-шольым пуштедылме сар, шалатымаш, шужен илымаш, репрессий. Тиде ту ийлаште салтак-влаклан памятник – кугезе-влакын ыштымыштым шалаташ огыл, а тудын негызеш чоҥаш кӱлмӧ нерген ушештарымаш.
Пашан ветеранже Дульфия Ильясовна Гайнапова шке кугезыже-влак нерген шӱм-чон корштен ойлен. Тудын кочаже Абдуллин Гайнан тиде иза-шольо шӱгарыште тоялтын. Тунам тудлан улыжат 35 ий лийын. Ныл икшыве тулыкеш кодын – кок эрге да кок ӱдыр. Кугырак ӱдыржылан 9 ий лийын, изижлан – 3 ий.
Борсык ялыште «Габдельнафик улы Сэлмэнфармый» мечетьым почмаш мусульман-влакын Курбан-байрам волгыдо пайремыштлан логалын. Мечетьым Фандаус Фарсиевич шке оксаж дене ыштен. Тудлан шке кочажын да ачажын лӱмжым пуэн. Нунын лӱм дене чоҥаш тӱҥалын. Тудо ялыште Юмылан миен кумалаш, чонлан ласкалыкым муаш манын ышталтын.
– Ме кугезына-влакын йӱлашт почеш илышаш улына, - ойла Фандаус Фарсиевич. – Нуно Юмылан кумалыныт, меат нунын деч примерым налшаш улына.
Район администраций вуйлатыше Юрий Минзарипович Садыров мечетьым почшыжлан Фандаус Фарсиевичын ялым тӱзатымаште, районышто духовно-нравственный йӱлам аралымаште кугу надырым пыштымыжым кӱкшын аклен. Верховный муфтий Талгат Сафич Таджуддин мечетьлан Россий мусульман-влакын Центральный духовный управленийже деч свидетельствым кучыктен, а Фандаус Фарсиевич Нафиковым ЦДУМ-ын шарнымаш медальже дене палемден.
– Ме ий еда Российыште шӱдылен мечетьым почына, Камчатке гыч тӱҥалын Калининград марте, – ойла Верховный муфтий. – Калык угыч Юмылан ӱшанаш тӱҥалын. Ме тыгай обществе верч тургыжалыныше еҥ-влаклан куанена веле. Обелискым, мечетьым почмаш Юмылан кумалмаш дене эртен. Пайремыште лийше мусульман-влак Коран гыч сурам лудыныт, Юмылан кумалыныт. Пайремыш толшо, ӱшаныше еҥ-влакат нунын дене пырля Юмо деч чыла сай йодыныт.
Мероприятий пайрем кочкыш да тушко ӱжмӧ артист-влакын концертше дене мучашлалте. Калыкым Башкортостан Республикын да Татарстан Республикын сулло артистше Фан Валиахметов, мемнан верысе самодеятельный артистна-влак Ринат Хайдаров, Фидави Гибадуллин, тыгак Краснохолмский селасе «Нефтяник» Культура пӧртын башкир фольклор коллектившын участникше-влак шке мурышт дене куандареныт. Почетан уна-влак тыгак ялысе памашыште лийыныт, тусо тамле, эмлыше виян йӱштӧ вӱдым йӱыныт да шкаланышт сий семын корныш темен наҥгаеныт. Тылеч ончыч ты кундемыште йӱр йӱрын ыле, а пайрем кечын игече тӧрланен, кече мучко кече ончен. Пуйто Юмо чылаштланат сугыньым пуэн. Поро паша эре сайлан шотлалтеш.