Эстетике идалык

Васола ден Павасола – йыгыр ака-шӱжар гай улыт

Тиде ял-влаклан негызым 1631 ийыште пыштыме. – Лач тунам тиде ял-влак кугыжа деч мланде дене пайдаланаш лийме нерген Жалованный ден Оберегательный грамотым налыныт, – воза профессор А. Асфандияров «Западные башкиры» книгаштыже. (28-ше стр.).

Павасола ялын шочшыжо, писатель Мирон Айгильдин ден Васола ялын ик эн пагалыме еҥже Тимирбай Тимиршин тиде ял-влак эше ончычрак, ХVI-шо курымын 90-ше ийлаштыже шочыныт манын, палемденыт.

Ме нунын дене историй йодыш шотышто огына ӱчаше, вет мемнан задачына йӧршеш весе: кузерак вара илат кызыт Васола ден Павасола яллаште кугезе-влакын тукымышт шӱдӧ ий эртымеке?

Кузе ме кӱшӧ возенна ыле, павасоламыт ден васоламыт эре келшен иленыт. Жап эртыме семын, нунын келшымашыт пуйто ала-могай таҥасымашке савырнен. Мутлан, Васолаште иктаж-кӧ мотор да кугу пӧртым чоҥен шында гын, павасоламыт тудын деч кок гына моторрак да кугыракым чоҥаш тырша. Павасолаште кугу да йӱкан сӱаным эртареныт гын, вашке Васолаштат сӱаным вучо… Теве тыге, икте-весе дене таҥасен, ял-влак вияҥыт.

Васола урем дене эртышыла, ме пеш мотор да кок пачашан пӧрт воктене чарналтыде ышна чыте. Васола ялын ик эн сылне пӧртын озаже-влак – Дмитрий ден Наташа Кугубаевмыт. Чыла вере озан кидшым шижаш лиеш. Вича, монча да молымат пеш чаткан гына чоҥен шындыме, мучашдыме мӧр плантаций, тӱрлӧ пакчасаска. А мӱкш омартаже, омартаже мыняре… Мый 50 вуйым шотлышым, умбакыже шотым йомдарышым. Тышке Москва гычат телевизионщик-влакым ӱжаш лиеш, мемнан денат мотор да комфортно илаш, конешне, йогыланаш огыл да пашам тыршен ышташ гын, лиеш.

Чылажат старостан пашаж де шога

Васолаште кеч-могай еҥ деч йод: – Кӧ тендан ялын старостаже? – Радислав Зайнетдинов, - чыланат каласат да тудын пӧртшым ончыктат.

Радислав Зайнетдиновым старосталан шукерте огыл сайленыт. Кӱчык жапыште тудо ял калыкын авторитетшым сеҥен налын. Тудым, общественно-кӱлешан пашам организоватлен моштымыжлан, пагалат. Радислав соцсетьыште специальный группым ыштен. Тыште элнан тӱрлӧ кундемлаште илыше васоламыт икте-весышт дене мутланат.

Тений шыжым да шошым Радислав Кугу Сеҥымашлан 75 ий темме вашеш пушеҥге-влакым шындыме шотышто пашам организоватлен. Чылаже 300 утла пушеҥым шындыме лийын. Тӱҥ шотышто пызлым, олмапум, сливым да ломбым шындыме. Икмыняр ий гыч Васола пеледалтше садыш савырна.

Кажне ийын ял калык лӱм дене тудо Йошкар-Ола гыч артист-влакым ӱжеш. Концерт-влакым Васола ялын ик эн кӱкшӧ курыкшо йымалне, лӱмын ыштыме сценыште эртарат.

Ялысе шоҥго еҥ-влакын ойыштым шотыш налын, Радислав мондалтше йӱла-влакым илышыш шыҥдараш тӱҥалын. Тений, мутлан, ял староста шнуй отышто кумалмашым эртарен, тышке Дӧртӧльӧ, Краснокам, Янаул районла гыч юмынеҥ-влакым ӱжын.

– 2014 ий гыч тӱҥалын мемнан памашна-влак куакшемаш тӱҥалыныт, – каласкала Радислав. – Кумалмеке, Юмо мемнам колын, памаш-влак уэш шыргыктен йогаш тӱҥальыч… Танып эҥерат тыматле да порырак лийын. Ынде Юмо деч мемнам коронавирус деч арален кодыжо манын, кумалаш кӱлеш, очыни…

Урем ден корно-влак – мемнан илышнан воштончышыжо

… Тиде шукертак, 1987 ийыште лийын. Мемнан районыш Финляндий гыч шымлызе, этнографий музейын профессоржо Ильдико Лехтинен толын ыле.

– Тый тудым район мучко ужатен кошташ тӱҥалат, - каласыш мыланем, райком партийын ик эн самырык пашаеҥжылан, икымше секретарьже. Районысо яллашке лекме деч ончыч район вуйлатыше мыланем тичмаш инструктажым эртарыш.

– Икманаш, - каласыш тудо, – социалистический стройын чыла сеҥымашыжым ончыкто… Кугу унам ужатен кошташлан, райком секретарь шкенжым служебный «Волгажым» ойырыш.

Эн ончыч мый Ильдико Лехтиненым шочмо Шоръял ялышкем наӧгайышым. Рӱдӧ корно марте ме пеш сайын миен шуна. А умбакыже кеч купышто коштмо кемым чие. Йӧра кеч водительын тыгай кемже ыле.

– О-о-о, роман-тик-о! – фин акцент дене каласыш мемнан унана. Тудын шинчаже ала-могай азарт дене йӱлаш тӱҥале. Ончыкырак каен каласем: чылажат пеш сай миен лекте. Мемнан унана ял илышын чыла моторлыкшым ужын: шем мончаштат пурен, шӧнчалтыме ковышта дене шке шолтымо аракамат подыл ончен. Кызыт мартеат тудо мемнан районым монден огыл, кажне ийын саламлыме открыткым колта. Тиде случайым мый арамлан огыл шарналтышым. Ала-мыняр 10-15 ий жапыште мемнан ялна-влак моткоч вестӱрлемыныт. Ынде гын, йот эл гыч толшо кеч-могай унам кеч-могай ялышке намияш лиеш, чыла вере мотор пӧрт, сылне урем, обелиск-влак да молат. Уло мом ончыкташ.

– Кажне ийын ме ямочный ремонтым эртарена, – ойла Калмиямучаш ялсовет вуйлатыше Валерий Маязов. – Мемнан шкенан карьерна уло. Тудын мутшо почеш, тений Васола ялыште Рӱдӧ уремым тӧрлатен шындыме. Тыгак Кооперативный ден Чапаев урем-влакым тӱзатыме. Тыгаяк пашам пошкудо Павасола ялыштат эртарыме. Тыште Садовый, Трудовой да Октябрьский уремлашке гравийым шарыме.

– Октябрьский уремлан гравий изишак ыш сите, – ойла Валерий Маязов. – Ме тиде пашам садыгак мучашке шуктена. Тыгак ме моло ялламат – Султанай, Надеждин, Калмиямучаш – огына мондо.

– Корнын состоянийже ял калык дечат шога, – шуя шке мутшым умбакыже Валерий Валентинович – Кажныже шке пӧрт воктенысе территорийыжым эрыкташ тӱҥалеш гын, пеш сай лиеш ыле. Кунам тудо «тиде мыйын пашам огыл, тек тидын шотышто ялсоветын вуйжо корштыжо» манын ойла гын, конешне, тунам нимат миен ок лек.

Эше мо дене Васола ден Павасола кугешнен кертыт?

Чын. Пӱя да йоҥгыдо памаш-влак дене. Кузе мыланем Валерий Маязов каласыш, тений Калмиямучаш ялсоветыште 7 пӱям уэмдыме. Кушто дыр келгемдыме, кушто дыр эрыктыме.

Васола ден Павасола кокласе келгемден да эрыктен шындыме пӱя Вячеслав Кугубаевлан келшен. Тудо тушко кол-влакым колтен. Вячеслав Имасевич тыште каныме зоным ышташ шона. Тек йоча-шамыч ияш тунемыт да шокшо кеҥежым кугыеҥ-влакланат каналташ вер лиеш. Вячеслав Имасевич шке пашажым мучаш марте шуктышо еҥ, тудын принципше: «Каласыме – ыштыме».

Пӱя-влакым тӱзаташ шкенжын кугу куатан экскаваторжо дене Качкинтурай ял гыч предприниматель Евгений Шакиров полшен. Павасола ял калык тудлан кугу таум каласа.

Тыгак памаш-влак воктенат чыла вере ару. Поснак нуным староста Радислав Зайнетдинов тӱткын эскера. Кажне памаш воктене тудын шочмо историйже нерген вывескым возен сакыме да кажныж воктене теҥгылым йӧнештарыме. Кажне, кӧ памаш вӱдлан вола, тыште шинчын каналтен да илыш нерген шоналтен кертеш.

В. Акиев.