Илыш гыч

Индешымше май. Топкаш ялыште эрден эрак пайрем шӱлыш. Ял клубышто Сеҥымаш кече нерген муро-влак йоҥгат. Эсогыл шӱшпыкшат вес тӱрлын, веселан шӱшкаш тырша.

Пӧрт ончылно Якшывай шӱлыкын шонен шинча. Шинчавӱдшат толын лектеш. Ныл ий пленысе жапшым кочын шарналта. Пленыште налме сусыржат коржеш. Ужмышудымо немыч, пареҥге шӱкым, шӱкшак гыч шолыштмылан, шланг дене туге рашкалтен пуэн, эсогыл нерлужо тугылден, кӧргышкӧє пуренак каен. Тыге Якшывайын нерже лакан лийын кушкын шинчын. Шуко нужнам ужын Якшывай. Изинек тулыкеш кодын. Пинеге гай кушкын. Кугеммеке, салтак радамыш налыныт. Салтак лияшыже шуко пернен огыл, сар тӱҥалын. Тудым вигак сарыш наҥгаеныт. Власовын армийыш логалмек, немыч дене шуко кредалын огеш шукто, пленыш логалешат «Не стрелять», «Не стрелять!», «Наши, наши!» командиржын шӱдымӧ йӱкшӧ Якшывайын пылышыжлан чӱчкыдын шокта. «Мыйын титакем уке», «Мыйын титакем уке» – шонен шинчышыжла Сандугась пелашыжын йӱкешыже чурик лие Якшывай.

– Якшывай, май, Сеҥымаш кече лӱмеш пайрем концерт лиеш, мый миен толам, – пелештыш Сандугась ватыже. – Мий миен тол пайремыш, вет сар жапыште тый комбайн дене тыршенат, шуко йӧсым ужашет пернен тыланетат.

Сандугась ватыжын пайремыш лектын кайымыж деч вара Якшывайын адакат кумылжо волен кайыш. Вет сарыште шуко кредал шуктыде, пленыш логалмыжлан, Якшывай Сеҥымаш кече лӱмеш пайремыш мияш ок тошт. Ушышкыжо адакат пленысе улмо жап толын пурыш. Ныл ий жапыште мом гына чыташыже пернен огыл. Шуко кыралтын, индыралтын, шужен илашыже пернен. Пленыштат Якшывайлан пиал шыргыжалын. Тамакым шупшыдымыжлан кӧра Якшывай таза, виян капкылан лийын. Таза, спайле капкылжылан кӧра ик поян немыч еш Якшывайым тарзылан сайлен налын кая. Тушто тӱрлӧ сомылкам шукташыже пернен. Кечын вӱдым шупшыктымыж годым шке кумылжым луштараш «Удивительный вопрос, почему я водовоз?» – «Потому что без воды ни туды и ни сюды» - манын муралтен колтен. Тыге ныл ий эртен кайыш. Якшывай пленыште илыше кодо.

Кенета Якшывайын кокымшо ӱдыржӧ Таня урем гыч толын пура. Таня тений Топкаш школым тунем пытара. Школышто сайын тунемын, сандене Бирск олашке бухгалтерлан тунемаш каяш шона. Дуня акаже Топкаш школым тунем лекмеке, вигак колхоз фермыште дояркылан пашам ышташ тӱҥале. Умбакыже тунемаш каяш кумылжо уке ыле. Тапкия ял рвезе Гена пеш чонжылан келша гынат, Дуня акажын Гена дене келшымыжлан тореш ыш лий. «Шке пала» - шоналтыш тудо. Тыге эше ик гана Сеҥымаш кече Якшывайлан йӧсын эртен кайыш.

Теве Танян пытартыш звонок пайрем кече толын шуо. Ончылно экзамен-влак вучат. Таня Топкаш школым сай тунем лекташ манын, чот тырша. Тудо йолташ ӱдыржӧ дене коктын кечын экзаменлан ямдылылтыт. Вет коктынат умбакыже тунемаш каяш шонат. Шочмо Топкаш ялышкышт бухгалтер лийын пӧртылнешт.

Йолташ ӱдыр-влак Таня ден Тоня выпускной экзамен-влакым сайын кучышт. Бирск олашке вступительный экзамен-влакым кучаш каяш пеш ямдылалтыт. Нуно чыла экзаменымат нылытан ден визатанлан сдаватлен толыч. Ончыкыжым нуно «бухгалтер-экономист» специальностьлан тунемаш тӱ‰алыт да весела студент ешышке ушнат. Танян кумыл кӱшнӧ, пеш чот йывыртен. Шочмо ялыште, Свердлов лўмеш колхоз вуйлатыше пашашке налаш сӧрен. Тидын нерген тудо выпускной касыште ойлен. Свердлов лӱмеш колхоз вуйлатыше, школым тунем лекше выпускник-влакым, шочмо ялышкак тӱрлӧ специальностьым налын, пӧртылаш кумылаҥден.

Шыжым Таня ден Тоня студент радамыш ушнышт. Коктынат пеш тыршен тунемыт. Ик кечымат кодашт огыт тӧчӧ. Тыге шыжат эртен кайыш. Йӱштӧ теле кече-влакат толын шуыч. Таня ден Тоня каникул жапыште шочмо ялышкышт унала толаш тӱ‰альыч. Теве теле каникулат шеҥгелан кодо, ӱдыр-влак уэш олашке тунемаш каяш погынаш тӱҥальыч. Йӱштӧ кечылан кӧра, автобус-влакат коштмым чарненыт.

«Ынде тунемаш кузе каяш? Автобус-влакат огыт кошт. Ала тунемаш огына кае?» - тыгерак шонкален Тоня йолташ ӱдыржӧ деке тольо.

«Автобус огеш кошт гын, йолын каена», – ойым пуыш Таня. Вет тудо изинек ушан-шотан кушкын. «Кечым кодыман огыл», – пелештыш Таня. Тонят тудын ойжо дене келшыш.

– Каена тунам Бирск марте йолынак, - пелештыш Тоня. – Можыч пиалешна иктаж-могай автомашина верештеш.

Игече моткоч йӱштӧ. Йолташ ӱдыр-влак Уфа корно дене ошкылыт. Пеш кылменыт, пеш ноеныт «Молан йолын лекна» манын ойгырашат тӱҥальыч. Нунын вийышт пыташ тӱҥале. Ынде шуҥгалт возына дыр, манын шонат. Вет шуҥгалт каят гын, палат, кылмен тӱҥын кертыт. Йӱштӧ игечылан кӧра нимогай автомашинат огеш кошт.

Кенета каваште вертолет койын колтыш. Ӱдыр-влак йывыртымышт дене вертолетлан кидыштым рӱзаш тӱҥальыч. Летчик ӱдыр-влакым ужын шуктыш. Кӱшычын ӱдыр-влакым утараш разрешенийым йодо. Тореш ышт лий, утараш шӱдышт. Топкар ял воктене пролымо пашам шуктымышт годым, ик скважине гыч сероводородым луктыч. Тунам Топкар яллан тиде пеш кугу эҥгекым конден. Колхоз ял пӱяшке сероводородан вӱд йоген волен. Пӱясе чыла кол колен. Мландылан, киндым куштымо пасу, эҥер-влаклан пеш кугу эҥек ышталтын. Тиде туткарым кораҥдаш манын, «Башнефть» оза-влак Уфа ола гыч вертолет дене шке еҥыштым колтен шогеныт. Тиде кечынат Топкар ял колхоз председатель ревизионный комиссийым поген – эҥгекым шотлен лукташ кӱлын. Нефтяник-влакат Уфа ола гыч шке еҥыштым колтеныт. Мӧҥгеш чо‰ештымышт годым Таня ден Тоня ужын шуктеныт. Ӱдыр-влакым утараш кӱлын. Нуным вертолет кабиныш пуртен шындымек, кушко кайымыштым йодышт нальыч. Ӱдыр-влак чыла сайын гына ойлышт. Тыгай чолга, тунемаш тыршышан улмышлан мокталтенат колтышт. Но тыгай йӱштӧ кечыште йолын тунемаш каймыштлан вурсенат нальыч. Ӱдыр-влак умбакыже тыге огына ыште манын сєрышт. Вет вертолет толын огеш лек ыле гын, мо лиеш ыле нунын дене!

Таня ден Тоням нефтяник-влакын вертолетышт Бирск ола воктен волтен кодыш.

Йолташ ӱдыр-влак адак умбакыже тыршен тунемаш тӱҥальыч. Теве «бухгалтер-экономист» дипломым налме кечыштат толын шуо. Таня ден Тоня шочмо ял колхозышко пӧртыльыч. Таня «бухгалтер по животноводству» лийын ышташ тӱҥале.

Теве рвезе-влак дене таҥым кучымо пагытат толын шуо.

Топкуш ял рвезе дене таҥым кучаш тӱҥальыч. Ик чевер кечын Таня ден Тимофей сӱаным модыч. Лиеш мо Таня йот ялыште пиалан. Ала? Ала?

Э. Батырова.