Кузе илет, мӱндыр ял

Тиде ял райрӱдӧ деч мӱндырнӧ огыл верланен. Калтаса села деч 14 километр лиеш. Тыште 21 еҥ ила, а 2000-ше ийла тӱҥалтыште 50 наре еҥ илен. Ик уремлан 18 пӧрт. Паша уке. Самырык еҥ-влак ял гыч шукертак сай илышым кычалын ӧрдыжкє каен пытеныт. Школат, кевытат, культура пєртат уке. Уло яллан кок тунемше, нуно Амчемучаш кыдалаш школышто тунемыт. Туге гынат, улыт еҥ-влак, кудышт кажне кечылан, кеч-могай жапыштат полышым ончыкташ ямде улшо еҥ-влаклан куанен илат. Сандене ял ок йом, мєҥгешла – кушкеш веле. Ме тыланда таче Кокла Качмаш (Соганэҥер) ял нерген каласкалынена.

Чынжым каласаш гын, Калтаса районысо ял-влак эркын пытен толыт. Нуно лач еҥ-влакын шӱм-чоныштышт гына кодыт. Мутлан, Сосновка ялым налаш. Тудо шукертак пытен. Тыгак мемнан район карт гыч Каменка, Изи Тогыний, Кельтешка, Вечтомовка, Армяниново ял-влак йомыныт. Тиде спискым умбакыжат шуяш лиеш. А вет самырык еҥ-влак, мемнан районышто ала-кунам тыгай ял-влакын лиймыштым огытат пале. Кодший ме Нарат ял нерген возенна ыле. Туштат еҥ-влак шагалемыт. Районышто тыгай изи ял-влак шуко улыт – Тойкын, Эльчывай, У Амчемучаш, Михайловка, Уял…

Молан вара ял-влак йомыт? Тыште конешне, эн тӱҥжӧ корно укелык. А кє мыланна корным ыштышаш? Очыни, шкаланна тарванылаш тӱҥалаш кӱлеш. Ял калык шкеж нерген шке ойгыртышаш улеш. Кызыт вет ял калыклан полшымо шотышто ятыр программе, проект-влак улыт. Лач нунын полшымо дене яллам тӱзатен шындаш лиеш.

Туге гынат, Кокла Качмаш ялышке пєртылына. Тачысе кечылан тиде ялыште ятыр пашам шуктымо: обелискым чоҥымо, шӱгарлам печен налме, корным олмыктымо, пӱям тӱзатен шындыме. Чыла тидым пытартыш ныл ий жапыште ыштыме.

– Мемнан ялна кугу огыл, но калык икте-весыж дене келшен ила, – ойла Кокла Качмаште илыше, Ӱлыл Качмаш ялсоветын депутатше Геннадий Байбатыров.– Чыла пашам ял калык шке шуктен. Туге гынат, мыланна кугу полышым Ӱлыл Качмаш ялсовет вуйлатыше Ижбулатов Игорь Ираевич, кресаньк-фермер озанлык вуйлатыше Бикмурзин Владислав Петрович да «Нур-Плюс» ООО-н вуйлатышыже, район Советын депутатше Габдрахманов Азат Галлямутдинович ончыктен шогат.

Геннадий Пакирбаевичын мутшо почеш, ял калык ППМИ-те (Программа поддержки местных инициатив), «Реальные дела» партий проектыште участвоватла. Чыла нине программылаште ик условий уло – оксам ял калыкат погышаш. А вет шукыжо оксам пуаш тореш улыт…

– Оксам погымо шотышто калык тӱрлӧ семын ойла, – ойла умбакыже Геннадий Байбатыров. – Но шукыжо оксам пуаш тырша. Окса полышым тыгак мемнан ялыште шочын-кушшо да кызыт мӱндыр кундемлаште илыше-влакат ончыктат. Конешне, кугу спонсор полышым В. Бикмурзин ден А. Габдрахманов ончыктат. Нунылан кугу тау.

Кузе Геннадий Байбатыров палемда, чыла тиде паша калыклан, нунын илышыштым саемдаш манын, ышталтеш. А Кокла Качмаш ял калык сай да моторын илаш шона. Кунам субботник нерген увертарат, чыланат рӱж погынен лектыт. Ильчибаева Екатерина ковам гына налаш. Тиде кечылаште тудлан 90 ий темын. Туге гынат, кажне субботникыште моло еҥ-влак деч вараш ок код, тырша. Тыгак чыла поро пашашке Байбатыров Пакирбай ушна. «Сад памяти», «Зеленая Башкирия» акций-влакым увертарымеке, ялыште пушеҥге-влакым шынденыт. Эн ончыч тиде пашашке Иксанов Арсип ушнен. Чыла тидыже ялын илаш, кушкаш шонымыж нерген ойла. Тыште калык чынжымак ила, илен лекташ гына ок тырше. Тидым тыгак ялсовет депутатын шинчаштыже ужаш лиеш, вет тудо ўшан дене ойла: «Ял умбакыже илаш тӱҥалеш але уке, мемнан да поро чонан еҥ-влак деч, кӧ мыланна полышым ончыкташ ямде улыт, шога. Ме чылалан кугу таум ойлена, поснак ял калыклан».

О. Айгильдина.