Сеҥымашлан 75 ий

Богдан Хмельницкий орденын авторжылан украин культурын кумдан палыме еҥже, талантан кинорежиссер Александр Довженком шотлат. Лач тыге чыла газет ден журналлаште возалтеш. Философий науко доктор Семен Экштут «Родина» журналын ик номерыштыже тыгерак воза, 1943 ий августышто Довженко Военный Советын членже Никита Хрущев дене вашлийын да тудлан Богдан Хмельницкий орденым учредитлаш темлен. Никита Хрущев тиде ой дене уло кумылын келшен. Хрущев Сталин деке тиде йодыш дене обратитлалтын. Верховный Главнокомандующий тиде ой дене тыгак келшен да СССР-ын наградной системыште украин калык атрибутике дене кугыжаныш награде шочын.

Тиде орден моло-влак деч мо дене ойыртемалтын вара? Сар годым пеҥгыдемдыме полководческий манме награде-влак коклаште лийын икте, кудыжым йошкарармеецат, сержантат, старшинат, партизанат налын кертын. Тиде – II-шо степенян Богдан Хмельницкий орден. Тудым СССР Верховный Совет Президиумын пунчалже почеш 1943 ий 10 октябрьыште пеҥгыдемдыме. Пунчалыште тыгеракын возалтын: «Богдан Хмельницкий орден дене рядовой, сержант, старшина, офицер составым, батальон командир марте … наградитлаш лиеш

… Боевой заданийым шуктымо годым лӱддымылыкым ончыктымылан, населенный пунктым утарыме годым тушманым кырен шалатымылан…»

«Кугу Отечественный сар» мутер-справочникын данныйже дене келшен, III-шо степенян Богдан Хмельницкий орден дене 204 йошкарармеецым, 89 ефрейторым, 122 младший сержантым, 222 сержантым, 215 старший сержантым, 110 старшинам палемдыме.

Наградым налше-влак коклаште мемнан землякна, Васола ялын шочшыжо, Гареев Калитат лийын.

Наградым иктаж-могай подвигым ыштымылан кучыктеныт. Гареев Калитын наградной листыштыже возалтын: «Берлин обороным кӱрылмаште кредалме годым моткоч шуко зданий шаланен, танк, самоходный артиллерий установко-влак, гаубичный технике чарныде ончыко каеныт. Тыгодым проволочный связьым арален кодаш моткоч неле лийын. Связь отделенийын командирже, сержант Гареев, тушманын талын лӱйкалымыжым шотыш налде, 713-шо ден 171-ше батарей-влаклан, 3-шо Украин Армийлан батальон дене кӱрылтдымє связьым ситарен шоген кертын. Рейхстагым штурмоватлыме да тудын ӱмбак Сеҥымаш Знамям пижыктымаште лӱддымылыкым да пеҥгыдылыкым ончыктен. 27 апрель гыч 1 май марте Шпрее эҥер гоч кӱрылтдымє связьым ситарен шоген, сандене Рейхгстах районышто кӱварым налме шотышто задаче шукталтын.

Рейхстагым штурмоватлыме да тудын ӱмбак Сеҥымаш Знамям пижыктыме кечын сержант Гареев кок телефонист дене зданий ден подвал-влак гоч связьым колтен. А нине зданийлаште эше тушман лийын. Нуно канализаций пуч-влак дене пайдаланен, связьым шупшыныт. Тыге, тушманын Рейхстагыште кодшо гарнизонжым поктен лукташ полшен».

Тиддеч посна Калит Гареев Днепрым вончымылан I-ше степенян Отечественный сар орден дене, «За отвагу», «За боевые заслуги» да моло медаль-влак дене палемдалтын. Калит Гареев илымыж годым эре ойлен: «СССР Верховный Совет мыйым, россияниным, кумдан палыме украин полководец лӱмеш орден дене, кӧ кум курым ончыч ик ешыш иза-шольо калыкым – руш ден украинецым ушен – награждатлымыжлан моткоч куанем».

В. Акиев ямдылен.