Еш поянлык

Илышым илен эртараш – нур гоч вончымо гай огыл. Витле ий ончыч самырык Петр ден Соня мужыраҥмышт годым икте-весыштлан куаныште, ойгышто пырля лияш, йӧратымаште да келшымаште илаш мутым пуэныт. Ты товатлыме мутыштлан нуно тачысе кече марте ӱшанле лийын кодыныт.

Нуно коктынат Калмиямучаш ял гыч улыт, сар деч варасе икышыве-влак, манаш лиеш. Петр Тимираевич 1946 ийыште шочын, а Соня Захаровна – 1949-ше ийыште. Школ деч вара Петр кум ий Йӱдвел флотышто служитлен. 1969 ийыште демобилизоватлалтын. Ту жаплан Соня аттестатым налын да «Советская Армия» колхозышто ушкалым лӱштен.

Яшката, кӱкшӧ капан моряк ялыште ятыр ӱдырын чонжым йӱлатен. А Петр Соня лӱман мотор ӱдырым ойырен налын. Теҥгечсе моряклан шӱм-чонжылан тиде поро кумылан да тыматле ӱдыр чот келшен. Ала-кушто каваште мужыр шочеш маныт, тунам шӱм кырыме дене таҥлалтыт. Тыге йӧратымаш толеш.

Оръеҥ-влак тӱҥалтыштак шочмо ялыште илаш шоненыт. Петр эше армий деч ончыч шоферлан тунемын. Колхозышто самырык специалистым вигак пашаш налыныт, а Соня тыште тыршен. Но кузе ойлат, чылажат шонымына семын миен ок лек. Айдимировмытын случайыште райвоенкомат чыла решатлен. Петрым райком комсомолын водительжын пашаш колтат.

– Тунам Юнус Фулланурович Исламов икымше секретарь лийын, – шарналтен ойла Петр Тимираевич. – Тудо мылам кум тылзе испытательный жапым пуэн. Туге гынат ик жап гыч райком партийын мыйым кусарышт. Техникым мый йӧратенам, ӱшанен пуымо автомашина кеч-кунамат тӱз лийын.

Эше тидым ешарен каласыман, Петр Тимираевич еҥ-влак дене кутырен моштен. Райком партийыште пашам ыштымыж годым Галиуллиным, Гаяновым, Ильчигуловым кондыштарен. Тунам, 1970 гыч 1991 ий марте, КПСС райком пытыме марте районым вуйлатыше икымше секретарь-влакым кондыштарен. Варажымат тудлан пашам шуко жап кычалаш пернен огыл. Калтаса чодыра озанлык вуйлатыше Вакилов шкеж дене водительлан налын. Варажым 2006 ий марте Габсамов дене пашам ыштен. Сулен налме канышыште лийын гынат, эше кок ий пашам ыштен.

Петр Тимираевичым райком коллективыштат, лесхозыштат пагаленыт. Шке пашажым сай палыше пашаеҥ, илышыште тудо куштылго корным кычалын огыл, пашам тушто ыштен, кушко тудым пӱрымаш наҥгаен. Тидын шотышто тудо Соня пелашыж дене икгайрак улеш. Соня самырык жапыште ик пагыт ялыштыже ушкалым лӱштен, вара сулен налме канышыш лекмекыже комхозышто маляр-штукатур лийын тыршен.

70-ше ийлаште, райрӱдыш илаш куснымеке, самырык вате-марий пачерым сниматлен иленыт. Но чыла тиде нуным лӱдыктен огыл. Эн тӱӧжӧ – пырля лийыныт. 80-шо ийла тӱ‰алтыште пачерым налыныт. Райрӱдыштӧ тунам илыме верым шагал чоҥеныт, сандене пачерлан черетат кужу лийын.

Самырык ешлан посна пачер кугу пиал лийын. Варарак, сулен налме канышыш лекмеке, Айдимировмыт, 2000 ийлаште райрӱдын у микрорайоныштыжо брус гыч кугу пӧртым чоҥеныт. Ту жапыште посна пӧртым чоҥаш участке-влакым пуэдаш тӱҥалыныт. Пӧртым чоҥӧаш кугем шушо эргыже-влак полшеныт.

Петр Тимираевич ден Соня Захаровнан ныл эргыже лийын. Кугыракше изинекак ош тӱня дене чеверласен. Куд ияш рвезе инкубатор пӱяште вӱдеш пуренгаен. Пырля тиде ойгымат чытен лектыныт. Пашам ыштеныт, изирак-влакым йол ӱмбак шогалтеныт. Варарак нунын илышыште сеҥымашыштлан, уныка-шамыч шочмылан куаненыт. Айдимировмытым кызыт вич уныка куандара. Вадим эргышт Йӱдвелыште ила да пашам ышта. Валерий эргышт шкежат сулен налме канышыште улеш, Нефтекамск олаште ила. Юрий правам аралыше органлаште служитлен, пытартыш ийлаште Краснокам межрайоный судын Калтаса участкыштыже судьян полышкалышыже лийын тыршен. Идалык ончыч, шыжым, Айдимировмыт ешым адакат ойго авалтен. Юрий йолташыже-влак дене Ош Виче эҥерыште колым кучен. Эҥерыште ийын эртыше барже толкыным нӧлталмылан кӧра, пушышто шинчыше колызо-влакын пушышт кумыкталтын. Сер марте шуко лийын, Юрий, игече йӱштылан кӧра шокшын чиен улмаш, сандене сер марте ийын лектын шуктен огыл. Йолташыже-влакат тудлан нимо дене полшен кертын огытыл.

– Эргына-влакым йомдарымаш мемнан шӱм-чоныштына ӱмырна мучко илаш тӱҥалеш, – ойла Петр Тимираевич. – Йӧра, кеч ме шкетын огынал, икшывына, уныкана-влак улыт. Нуно мыланна полшен шогат.

Айдимировмытын кугырак Юлия уныкашт юрфакым тунем лектын, чӱчӱжӧ семынак Уфа олаште судьян полышкалышыже лийын ышта. Дима Агидель оласе колледжыште тунемеш, Настя – индешымше классыште, Вова – кандашымше классыште. Эн изи Артем йочасадыш коштеш. Кызыт тудо коча ден ковалан эн кугу куан улеш. – Кажне кечын мемнан деке унала толеш, – каласкала Петр Тимираевич. – Озанлыкыште, пакчаште полша. Изинекак пашам йӧратыше кушкеш.

Озанлыкыштат Айдимировмытын изи огыл. Оралтыште – ушкал, ӱшкыж, презе, сӧснаиге, чыве, комбо-влак.

Петр Тимираевичлан шымле ныл ий, Соня Захаровнат шымлу ийым эртен. Нунын пашам йӧратымыштлан да тазалыкыштлан кӧранаш веле кодеш. – Пашаште кече вашке эрта, – ойла Петр Тимираевич. – Ме диваныште гына шинчен да телевизорым ончен тунемын огынал. Озанлыкыште кугу полышым икшыве ден уныка-шамыч ончыктат. Нунын деч посна ме шке гына огына керт ыле. Содыки, ийготат шагал огыл.

Петр Тимираевич садпакчаште шогылташ йӧрата. Олмапужо ятыр уло. Тутло олма дене мыймыт сийлыш. Ю. Шамсутдинов.