Районнан еҥже-влак

1935 ийыште Бурай районысо Тепляки селаште Павел Федорович ден Прасковья Степановна Корневмытын ешыште эрге икшыве шочын. Тудлан Александр лӱмым пуэныт. Ешыште тудо нылымше икшыве лийын. Кугырак акашт-влак – Екатерина, Серафима, Мария лийыныт. Ачаж ден аваже колхозышто тыршеныт. Нунылан илаш да илаш, икшыве-шамычым кушташ. Сар тӱҥалын. Ачаже икымше кече гычак фронтыш каен. Серышым вученыт, нунышт чӱчкыдын толын огытыл. Павел Федоровичлан ватыжым, ӱдыржӧ, эргыжым ужаш пӱрен огыл. Тудо 1942 ий августышто колен. Александр Павлович неле сар ийла нерген шке шарнымашыштыже газетын ик номерыштыже возен ыле. Сар жапысе йоча-влакын илышышт неле лийын, нуно шке ийготышт деч ончыч кугемыныт. Авашт Прасковья Степановна йоча-влак шинчымашым налышт манын, чыла ышташ тыршен. Кугырак кок ӱдыржӧ Бирск оласе институтым тунем пытареныт. Иктыже Магнитогорск оласе заводышто тыршен. Александр лудаш пеш эр тӱҥалын. Школышто пеш сай тунемын. Моткоч чот лудаш йӧратен. Изинекак руш ден йот элласе классик-влакын неле произведенийыштым лудын. Армийыш кайыме деч ончыч колхозышто тыршен. Аважлан эн кугу полышкалыше лийын. шудым солен, пуым ямдылен, сурт вольыкым пукшен. Армий деч вара Бирскысе фармучилищым тунем пытарен. Вара, пашам ышташ тӱҥалмекыже, Пермь оласе фарминститутым йошкар диплом дене тунем лектын.

1960 ийыште направлений почеш, Надеждиныш толеш да фармацевт лийын пашам ышташ тӱҥалеш. Вара аптекым вуйлаташ шогалтат, тудыжо верысе участковый эмлымверым обслуживатлен. Надеждин эмлымверым район деч ӧрдыжтат сай паленыт.

Поля кова (ялыште чыланат тудым тыге маныныт) деке пачерыш илаш пурен. Мутланаш йӧратымыжлан тудо пеш вашке Надеждин калык, самырык-влак дене, туным ялыште нуно шукын лийыныт, келшаш тӱҥалын. Кечывалым – паша, кастене – клуб. Чӱчкыдын кином ончыктеныт, кино деч вара – куштымаш лийын. Пайрем-влак годым концертым ямдыленыт, тудо художественный самодеятельностьын чулым участникше лийын.
Конешне, шочмо Тепляки ялышкыже, аваж деке чӱчкыдын миен коштын. Ӱмыржӧ мучко тудо аважым порын шарнен илен.

Ӱдырамаш награде семын пуалтеш…

Кум ий эртен. Кум ий пашам ыштымеке, тышеч каяш лийын. Туге гынат тудо тиде верым, тыште илыше калыкым йӧратен шынден. Надеждин ял калыкат тудым пагален. Тудо ялысе событий-влак коклаште лийын, мо лийын шогымым чыла пален. Ешым чумырашат жап шуын. Но шкаланже келшыше ӱдырым але вашлийын огыл. 1953 ийыште ялышке направлений почеш Оренбург оласе фармучилищын выпускницыже Валентина толеш. Шке пашажым пеш сай палыше специалист. Тыматле, тыглай, да эше пеш мотор ӱдыр. Клубыш да куштымашлашке кошташ йӧратен огыл. Александрлан ӱдыр келшен да ялысе рвезе-влакат ӱдыр ӱмбак шинчам пыштеныт. Тыште юватылман огыл. Рвезе шкежат чапле лийын. Ушан-шотан, мыскарам шижын моштышо, мастарын мутланыше, мотор патыр рвезе! Ӱдырланат рвезе келшен. вашке ешым чумыреныт. Моткоч сай мужыр! Икшыве-шамычат таза, мотор, ушан-шотан шочыныт. Суртоза умылен, ушкал деч посна нигузе ок лий. Йоча-влаклан шӧр кӱлын. Арамлан огыл ойлат, очыни «Самырык да олаште шочын-кушшо ӱдыр вашке ял илышлан тунем шуын. Тыматле лийын. воктенже марийже лийын, кеч-кунамат полшен шоген».

Валентина Николаевна ушкалымат лӱшташ, киндымат кышкаш тунемын. Озанлыкыштымат кугемденыт. Пакчаште у сорт олма-влакым шынденыт. Мӱкшым ончаш тӱҥалыныт, Валентина Николаевна тиде пашаланат вашке тунем шуын.

Илыш еш паша дене темын. Паша, пӧрт, еш. Игорь, Павел, Владимир, Юрий эрге-влак кушкыныт. Нуно илышын тӱҥ шонымашыже лийыныт. Чылажаи нунын верч ышталтын. Ялыште икымше телевизор нунын лийын. Издер, ече, шашке, домино, шахмат-влакым налыныт. Александр Павлович шкежат шахмат дене модаш йӧратен, эргышт-влак дене 2-3 партийым модаш жапым садак муын. Пӧртыштышт поян библиотеке лийын. Тиддеч посна шуко газет ден журналлан серыктеныт. Тудо эн чолга подписчик лийын. Йоча-влаклан поснак шуко да тӱрлӧ журналым серыктен. Ий-влак писын эртеныт. Аван полышкалышыже ӱдыр-влак – Юлия, Наташа, Лариса – шочыныт. Еш кугеммылан кӧра, сомылат шукырак лийын. Александр Павлович яра жапыштыжат пашам ышташ тыршен. Тудын йоча жапше неле сар ийлаште эртен, чыла чыташыже пернен: шуженат, кылменат. Сандене икшывыже-влаклан чыла пуаш тыршен. Школышто нунын икшывышт эн ару лийыныт. Ош гладитлыме тувыр, костюм-влак. Но йоча-шамыч деч йодмашат пеҥгыде лийын. Нунат шкеныштым сай велым гына ончыкташ тыршеныт. Изинекак пашам ыштеныт. Ача-авалан кугу полшышкалыше лийыныт.

Икшыве-влак кушмо пагат перестройко жапыш логалын. Шӱлыкан ойырлымаш да куан вашлиймаш жап-влак толын шуыныт. Ача-ава суртым эн ончыч кугырак Игорь эргышт кудалтен каен. Тудо Башкир медицине институтыш стоматологлан тунемаш пурен. Каникул ден пайрем кечылан шочмо ялышкыже толын коштын. Зачет ден экзамен-влакым ончылгоч сдаватлаш тыршен. Мӧҥгышкыжӧ вашкен, тушто тудым пеш чот вученыт. Павел ден Владиклан армийыште служитлаш жап толын шуын. Афган сар тӱҥалын. Эрге-влакым тургыжланен салтак радамыш ужатеныт. Пеҥгыде, таза рвезе-влак службым военно-морской флотышто эртеныт. Павел Мурманскыште служитлен, Владик – Дальний Востокышто. Изирак Юрий эргышт Таджикистан границыште. Кеч войска-влакым Афганистан гыч лукмо лийын гынат, границыште чыла шып лийын огыл. Серыш, серыш-влак… Мынярым возен ача эргыже-влаклан. Шкежат служитлен, сандене салтак службым пеш сай пален, салтаклан серышын кӱлешлыкшымат умылен.

Службо деч вара нуно ӧрдыж кундемлашке пиалым кычал каен огытыл. Павел НГДУ пашам ышташ тӱҥалын, Владиславын армий гыч пӧртылмекыже, нуно мландым арендыш налыныт да шке пашаштым почыныт. Варажым нунын деке Юрият ушнен. Мландым курал-ӱдат да чодырам ямдылат. Юлия ден Наталья ӱдырышт-влак Бирскысе педагогика институтым тунем лектыныт, эн изи Лариса ӱдырышт ача ден аважын кышаже почеш каен – фармацевт лийын.

Александр Павлович йӧратыме Надеждин ялыштыже 60 ий илен. Олашке паша ден миен гын, вигак шочмо ялышкыже вашкен, оласе йӱк да тургымым тудо йӧратен огыл. Уло чонжо дене шкенжын пӧртшым, уремжым йӧратен. Светлый ерыште ош йӱксӧ-влакым ужымж нерген кузе йывыртен каласкален. Но кунам ала-могай шакше еҥ ик йӱксым лӱен, шыдыжлан мучаш лийын огыл. Молан тудым лӱеныт, иктат умылен огыл? Кунам Надеждин ял гыч калык каяш тӱҥалын, моткоч ойгырен. А кӧ уэш тышке илаш куснен толын – куанен. Тудо калык дене кылым муын, мутланен моштен. Эргышт-влак дене куанен, вет нуно тамакымат огыт шупш, аракамат огыт йӱ.

Ий-влак эртыме семын чӱчкыдын шочмо Тепляки ялжым, аважым шарналтен. Шкенжымат аваж воктене тояш шӱден, но пытартыш ийлаште тиде шонымаш деч кора‰ын.

Александр Павловичым пытартыш корныш ужатыме кечын ояр игече лийын, кечываллан лум лумаш тӱҥалын. Пушкыдо, мамык лум мландыш эркын возын, пуйто пӱртӱсат тудын дене чеверласен.

Шӱгарыште чыланат икгай улыт: дворникат, министрат. Тыште ик ойыртем гына – сай айдемым ятыр ий поро мут дене шарнен илаш тӱҥалыт.

Сандене шочмо Тепляки мландыжат, докан, тудым умла да вуеш ок нал.

Поро шарнымаш дене Надеждин ял калык.